"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s

Woensdag, 6 mei, 2020

Geschreven door: Erik Somers, Laurien Vastenhout
Artikel door: Evert van der Veen

Foto’s die wij met elkaar hebben aangedragen

[Recensie] In het kader van het jubileum van 75 jaar bevrijding werd er een fotoproject opgezet waarbij mensen werden opgeroepen om door hen gemaakte foto’s in te zenden. Er kwamen honderden foto’s binnen met tal van bijzondere ontdekkingen omdat er situaties waren vastgelegd waarvan tot dusverre weinig of geen beeldmateriaal voorhanden was.

Een jury, met Khadija Arib als voorzitter, maakte een keuze maar de publiekskeuze was doorslaggevend en die was soms verrassend anders. Zo is dit boek met honderd foto’s ontstaan. Arib was 3 mei 2020 in het tv programma Op1 om over dit project te vertellen en dat resulteerde in een indringende presentatie van dit waardevolle project.

Het boek opent met een korte historische indeling en is opgezet in een aantal delen die samen het leven in oorlogstijd omvatten zoals Militaire strijd, oorlogsgeweld en bevrijding, Overheersing, collaboratie en aanpassing, Uitsluiting en vervolging, Verzet en repressie en Dagelijks leven.

De foto’s zijn steeds voorzien van een omschrijving van de historische situatie zodat duidelijk wordt wat er op de foto gebeurt. Waar nodig wordt de gebeurtenis ook kort geduid. Soms staat er een commentaar van de inzender bij waaruit duidelijk wordt dat de foto van betekenis is en emotioneel iets losmaakt.

Boekenkrant

Een aantal foto’s raakte mij in het bijzonder. Zoals de gesneuvelde Nederlandse militairen op de Grebbeberg in de meidagen van 1940, die behoorden tot de eerste slachtoffers van de oorlog die ons land vanaf dan een aantal jaren zal beheersen. Indringend is de foto van personen die zich door de puinhopen van Nijmegen begeven. De stad is getroffen door wat een ‘vergeten’ bombardement wordt genoemd en door Amerikaanse bommenwerpers plaats vond. Er vielen 800 doden en de oude stad werd zwaar gehavend.

Geallieerde soldaten steken de IJssel over tussen Westervoort en Arnhem in april 1945. Vanuit het perspectief van de foto komt de kijker heel dicht bij de optrekkende troepen. Triest is de foto van het gewonde meisje in Ten Boer, mei 1945, dat in al haar kinderlijkheid verdwaasd om zich heen kijkt. KNIL soldaten houden in juli 1947 Indonesische strijders onder schot. Op de foto liggen ook gesneuvelde soldaten op de grond.

Beklemmend is de foto van de landdag van de NSB in Rolde, in juli 1941. Massaal wordt hier de Hitler groet gebracht en daarbij valt een aantal vrouwen in klederdracht op. Er is een schoolfoto van kinderen in de leeftijd van 4 – 17 jaar op een joodse school in Deventer, gemaakt in september 1942. De foto wordt volslagen ánders wanneer uit de begeleidende tekst blijkt dat van de 22 kinderen slechts één meisje de oorlog heeft overleefd.

Te denken geeft de foto uit 1942/43 waarop vijf Utrechtse politieagenten samen met de Duitse leiding van het korps poseren. De Nederlandse agenten waren zogenaamde Jodenjagers. Bijzonder is de foto waarop Hannie Schaft samen met een andere verzetsstrijdster (vermomd als man) op de foto staat. Het was één van de ontdekkingen in dit project omdat er van haar weinig fotomateriaal bekend is. Schokkend is de foto van de opgegraven gevangene in kamp Amersfoort. Hier bevond zich een massagraf met 350 slachtoffers. De Duitse kampcommandant (reeds gevangen genomen) staat erbij.

De hongersnood in de laatste fase van de oorlog komt dichtbij in de foto waarop een moeder en haar kind over straat kruipen en zoeken naar graankorrels die van een wagen zijn gevallen. De foto dateert uit december 1944. Misschien wel de meest indringende foto is die van een moeder en haar drie kinderen. Eén kind huilt, het jongste kind is ernstig vermagerd, ze hebben schurft. De volgende dag overlijden de jongste twee kinderen. De foto is van december 1944.

Een waardevol boek!

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles