Troost bij een gemis
[Recensie] Troost is een gebeurtenis tussen mensen. Wanneer iemand troost ervaart, is dat iets dat hem of haar overkomt. Soms beleef je troost als een geschenk uit de hemel. Troost kun je niet maken, wél breken. Je kunt het ook niet arrangeren want het komt vaak op een onverwacht moment en is dan ineens allesomvattend aanwezig. Dan kan troost je helemaal in beslag nemen. Je voelt je opgenomen in een andere sfeer, even opgetild uit de leegte van verdriet, aangeraakt door goedheid. Troost is vaak subtiel, menselijk en daarom ook persoonlijk. Ieder zal troost op z’n eigen wijze beleven.
Na een – te – lange aanloop komt Huub Buijssen tot het doel van zijn boek. Hij heeft eerst 5 hoofdstukken en 177 van de 253 pagina’s nodig alvorens in het laatste hoofdstuk de vijf talen van troost ter sprake komen. Dat wil niet zeggen dat de eerste 5 hoofdstukken niet ter zake zouden zijn. Dat is wel degelijk het geval, alleen roept de titel een andere suggestie op en zou het onderwerp troost nog wel uitputtender besproken kunnen worden als Buijssen zich hiertoe had beperkt.
5 talen van liefde
Huub Buijssen gaat te rade bij het concept ‘de vijf talen van liefde’ en vertaalt deze naar troost voor mensen in de rouw. Die vijf talen zijn: luisteren, er zijn voor de ander, iets geven, de ander helpen, lichamelijk aanraking. Hij zegt daar in het laatste hoofdstuk waardevolle en mooie dingen over waarin het vooral op erkenning van het leed van de ander aankomt. De ander verwacht heus geen oplossing van z’n verdriet van anderen maar wel menselijke nabijheid: mede-leven en mede-lijden in de diepste zin van het woord.
Raak is de opmerking die van hij iemand hoorde: “Kom maar met lege handen. Ik vul ze wel met mijn verdriet” (p. 190). Wie met die instelling komt, kan troost geven zonder daar nadrukkelijk op uit te zijn.
Zinvol is ook de aandacht die Buijssen op momenten van stilte vestigt als een uiting van eerbied. Het doet mij denken aan de vrienden van Job die zeven dagen en zeven nachten zwijgend bij hem zitten en niets zeggen omdat – zo zegt de bijbel – zij zien dat het verdriet van Job erg groot is.
In onze tijd van appjes en twitter berichten, klinkt het schrijven van een brief erg gedateerd. Toch kan een goed geschreven brief bijzonder troostend zijn, zegt Buijssen terecht.
Verder reikt hij diverse zinvolle ideeën aan om mensen behulpzaam te zijn als een vorm van troost. Daarbij aansluitend wil ik ook iets samen doen benoemen als een vorm van troost. Samen wandelen of fietsen, samen eten (thuis of buiten de deur), samen een concert of museum bezoeken of samen op vakantie gaan. Het is een praktische manier van troosten die vooral doe-gerichte mensen goed ligt en die ook concreet iets voor een rouwende kan betekenen.
Rouw en verlies
De vijf talen van troost gaat zoals gezegd niet alleen over troost maar ook over rouw en verlies. Buijssen schrijft daar zinvol over en weet theorie en praktijk mooi met elkaar te verbinden zodat het boek diepgang krijgt maar toch ook weer geen boek voor uitsluitend vakgenoten wordt. Integendeel: het is juist bestemd voor mensen die zelf of in hun omgeving met verlies te maken hebben.
Opvallend is de uitgebreide aandacht voor het begrip liefde, die op een bijzondere manier met rouw verweven is. Wat nog iets meer uitgewerkt had kunnen worden, is de relatie die iemand tot de overledene had. Het kleurt rouw steeds weer op een andere manier naast iemands persoonlijkheid. Ben je van nature al wat zwaarmoedig dan zal rouw je zwaarder vallen dan wanneer je een optimistische instelling hebt.
De gebruikelijke valkuilen van ‘foute’ reacties ten opzichte van een nabestaande zoals relativeren en bagatelliseren komen ook aan bod. Dat is – helaas – nog altijd nodig want velen bezondigen zich hieraan.
In tegenstelling tot onder andere de rouwdeskundige Manu Keirse vraagt Huub Buijsse zich af of de vroegere rituelen wel steun boden aan mensen of dat zij slechts iets uiterlijks waren. In onze tijd is er meer aandacht en ruimte voor persoonlijke gevoelens. Rouw is een persoonlijke beleving en behoort dat ook te zijn. Respect, ruimte en acceptatie van ieders rouw is de opdracht voor de omgeving.
Opvallend is de aandacht voor de lach als ontspanning en tegenwicht. Het kan door de omgeving verkeerd worden uitgelegd maar die behoort niet doorslaggevend te zijn als het om de positieve betekenis van lachen gaat.
Buijssen vertelt een indrukwekkend verhaal over de veerkracht van een collega die zijn vrouw en kind bij een ongeluk verliest.
Verouderde en nieuwe visie
Tegenover het gedateerde fasenmodel van de Amerikaanse psychiaterKübler-Ross plaatst Buijssen het takenmodel van een andere Amerikaan, William Worden. Het fasenmodel wordt door deskundigen als verouderd beschouwd. De rouwende komt voor een aantal levenstaken te staan: aanvaarden van verlies, doorleven van pijn, aanpassen aan nieuwe situatie, overledene emotioneel een plaats geven. Deze taken volgen elkaar niet rechtstreeks op maar kunnen synchroon lopen.
Ieder hoofdstuk eindigt met de rubriek Belangrijkste lessen.
Een waardevol en verdiepend boek!
Huub Buijssen is psycho-gerontoloog en schreef meer dan 40 boeken over onder andere dementie en depressie.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
