"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De vlinder in de inktpot

Vrijdag, 24 juli, 2020

Geschreven door: Patrick Bassant
Artikel door: Agnes Eikema

De politieke slangenkuil van de Spaanse Burgeroorlog

[Recensie] De Spaanse burgeroorlog duurde van juli 1936 tot april 1939 en het wordt wel eens de strijd van het fascisme tegen het communisme genoemd. Maar zo’n harde scheidslijn kan er niet getrokken worden. Spanje was het speelveld waar diverse belangen uitgevochten werden met verdere politieke versplintering als gevolg. In De vlinder in de inktpot schetst Patrick Bassant een uitgebreid beeld van deze roerige jaren.

De oorlog breekt uit wanneer opstandelingen de democratisch gekozen linkse president afzetten en de macht proberen over te nemen. Met hulp van Duitsland en Italië wisten de opstandelingen onder leiding van Franco te strijden tegen de Republikeinen. Het volk greep de wapens en ging de strijd aan tegen ‘de fascisten’. Ze wilden een revolutie ontketenen.

De werkloze Pit komt in die tijd in Amsterdam toevalligerwijze in contact met Ferno. Deze ongrijpbare doch intrigerende man vertelt Pit over de situatie in Spanje. Hij vertelt over de strijd tegen de opstandelingen, over de onrechtvaardigheid en hun strijd voor idealen. Terloops laat Ferno de vraag vallen of Pit niet als fotograaf af wil reizen naar Spanje om de heldendaden van de Republikeinen vast te leggen. Op deze manier kan hij bijdragen aan de strijd tegen de fascisten. Via via belandt Pit in een reis vol toevalligheden daadwerkelijk in Spanje. Hij ervaart hoe het is om aan het front te vechten, hoe propaganda wordt gecreëerd, hoe gedreven de burgers en soldaten zijn in hun strijd voor rechtvaardigheid. Maar hij ervaart ook hoe een situatie heel snel penibel kan worden.

Politieke slangenkuil

Boekenkrant

In dezelfde periode bevindt ook de rechtse schrijver Johan Brouwer zich in Spanje. Hij is daar als schrijver om juist de andere kant van de oorlog te belichten. In dezelfde periode waarin Pit ervaart hoe versplintert de Republikeinen zijn, ervaart Brouwer tijdens een bezoek aan het stadje Badajoz hoe kwaadaardig de aanhangers an Franco kunnen zijn. Na dit bezoek ontstaan de eerste twijfels.

Zowel Pit als Johan Brouwer bevinden zich in een politieke slangenkuil. Beide mannen ervaren dat de strijd in Spanje niet zo zwart-wit is als ze dachten. Dit komt bijvoorbeeld door inmenging van andere landen. Niet alleen door Duitsland en Italië, maar ook de lange arm van Stalin had behoorlijke invloed in het reilen en zeilen in de partij van de Republikeinen. De angst voor verraad door spionage was groot.

Feiten verweven met fictie

Bassant weet deze ingewikkelde oorlog op gedetailleerde wijze te beschrijven waar hij fictie met feiten verweeft. Het gevolg is een compleet verhaal dat op bepaalde momenten leest als een roman en bepaalde momenten leest als een geschiedenisboek. De namen vliegen de lezer om de oren en ook bekende personen als Hemingway, Picasso en fotograaf Robert Capa krijgen een rol toebedeeld. Daarnaast heeft Bassant een goed onderscheid aangebracht in de verhaallijnen van Pit en Johan Brouwer. Niet alleen door de verhaallijnen per hoofdstuk te scheiden maar ook het taalgebruik op zijn personages aan te passen. Door de praktische gedachten van de harde Pit krijg je als lezer een goede klik, terwijl de formele en soms wat hautaine Johan Brouwer voor meer afstand zorgt.

Tot slot

De vlinder in de inktpot beschrijft de aangrijpende Spaanse Burgeroorlog op een volledige wijze, soms iets te volledig. Als lezer loop je het risico verzand te raken in de vele namen en feiten, maar wanneer je de hoofdlijnen vasthoudt en je af en toe laat informeren door Google, is het een prachtig verhaal over vertwijfeling en moed in een strijd van idealen. Prachtig in zijn volledigheid.

Eerder verschenen op Boekenz