Weer een illusie armer
[Recensie] Dick Swaab schrijft het voorwoord met de titel: De vrije wil, een ‘plezierige’ illusie. Die formulering geeft de clou van dit werkje al zo ongeveer helemaal weg. Want hoe zit het met die ‘vrije wil’? Swaab: “Het begrip ‘vrije wil’ houdt volgens een gangbare definitie in dat je onder dezelfde omstandigheden ook een andere keuze had kunnen maken. Er bestaat geen twijfel over dat we het ‘gevoel’ hebben ons gedrag weloverwogen te sturen… Echter, zoals Sam Harris… in dit boek beschrijft, is het gevoel een vrije wil te hebben slechts een illusie.”
Sam Harris is dezelfde mening toegedaan, en probeert dat hard te maken in dik 100 bladzijden. Hij begint met zijn eigen ervaring, heel simpel door zich af te vragen waarom hij deze morgen koffie dronk en geen thee. Hij had meer zin in koffie. Koos hij daar bewust voor? Nee. Die keuze werd gemaakt door de processen in zijn hersenen. Had hij ‘van gedachten kunnen veranderen’ en voor thee kunnen kiezen voordat de koffiedrinker in hem wist wat hij wilde? Ja, maar waarom kwam die impuls vanochtend niet omhoog? Men weet het niet.
Milliseconden
De wetenschap wel. Met een experiment werd in Amerika aangetoond dat er ongeveer 300 milliseconden voordat iemand merkt dat hij heeft besloten om in beweging te komen, activiteit in de motorische schors van de hersenen kan worden waargenomen. Kortom, we hebben geen vrije wil.
In de rest van het boek cirkelt Harris rond die in schokvast beton geponeerde conclusie. Hij geeft veel voorbeelden, waaronder een afschuwelijk waargebeurd voorval van een paar ‘beroepscrimelen’ die in 2007 de vader, moeder en kinderen in hun huis misbruiken en vermoorden. Hoewel de mannen hun hele leven al aan de ongure kant van het leven verkeerden, kunnen we er niet de vinger op leggen waarom:
“Wat hun bewuste motieven ook zijn geweest, deze mannen kunnen onmogelijk weten waarom ze zijn zoals ze zijn.”
Verder dan die conclusie komen we niet. Dat is een gemis. Ik zou ook best de mening van de tegenpartij willen lezen, de mensen dus die wél denken dat vrije wil bestaat. Met onderbouwing bijvoorbeeld. Zodat ik zelf kan kiezen wat het redelijkst klinkt.
Maar nee. Harris houdt het bij veel anekdotisch duiden van menselijk gedrag en geeft voorbeelden uit zijn eigen ervaring. Zoals wanneer hij bier bestelt inplaats van wijn. Waarom?
“Omdat ik bier lekkerder vind. Waarom vind ik bier lekkerder? Ik weet het niet, maar meestal voel ik niet de drang me dit af te vragen. Dat ik bier lekkerder vind dan wijn is alles wat ik hoef te weten om goed te kunnen functioneren in een restaurant.”
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
