Een onaf
[Recensie] Onbekend is ze niet, Simone van Saarloos. Achterop dit boek vinden we haar staat van dienst: geschreven kritieken voor de Volkskrant, essays in Vrij Nederland, columns in NRC Next, Zomergast geweest in 2015. En nu dit boek uit 2016, over een vrouw die.
Een tikje mysterieus klinkt zo’n onaffe titel wel. De fantasie prikkelend ook. Wat bedoelt de schrijfster? Een vrouw die niet kan kiezen welke partner ze gaat vermoorden? Een vrouw die eigenlijk een man is? De vrouw die uit het raam stapte en verdween – o nee, dat was de honderdjarige. Raadsels kortom.
Het verhaal dan maar: de Nederlandse Janine Vitafiel is moleculair bioloog en heeft drie maanden verlof gekregen, die ze in New York gaat doorbrengen. Het is geen vakantie – ze moet werken maar ze wil ook de marathon lopen. Ze neemt haar intrek in een scharrig gebouw, waar de boulimia-achtige hospita eten aanbiedt dat ze weigert, waarop de hospita zegt: “Jammer schat. Eten is een schat voor je binnenkant.”
Dit soort zinnetjes kruidt het verhaal. Zoals de observatie van een eeltige hand: “Eelt is een van de weinige natuurlijke verschijnselen die juist levenloos een functie vervult.”
Als ze gesetteld is, begint Janine te trainen voor haar marathon terwijl de stilte om haar heen langzaam oorverdovend wordt. Het hardlopen gaat veel minder soepel dan ze had gedacht: haar borsten zijn ballast. Pas als ze een strakke bh laat maken gaat het lopen beter: “Ingesnoerd liep ze als bevrijd.”
New York blijkt een goede afleiding tegen de eenzaamheid die vernietigend de kop opsteekt: ze rent de straten door en probeert de routes te onthouden. Intussen werkt ze aan Follow Your Organ: een orgaanverbeterend project. Daarnaast heeft ze wisselende seksuele contacten, gaat ze een hoofddoek dragen en krijgt ze een onweerstaanbare aandrang om een daad te stellen. Maakt niet uit welke daad, als het maar IETS is. Ze noemt dat creatieterrorisme.
Meer interessante levensvragen worden getackeld. Zo doneert de hoofdpersoon een nier, met in het achterhoofd het veel te anonieme spotje: ‘112 daar red je levens mee.’
“Op zo’n plek hoorde geen nummer te staan, maar een naam. En waarom niet die van haar?”
Tot zover het verhaal, dat voornoemde ideeën, maar tevens een heleboel kenmerken van los zand vertoont. Het is van Saarloos ook niet te doen om een meeslepend verhaal, maar om ideeën voor het voetlicht te brengen, en die zijn per definitie onaf. De ideeën laten stromen lukt goed, maar helaas ten koste dus van een pakkend verhaal.
Als we dat constateren, ontkomen we niet aan de vraag: als het verhaal de lezer niet meeneemt, neemt de lezer dan nog wel kennis van de ideeënrijkdom? Lezen we bijvoorbeeld de boeken van Umberto Eco, dan zien we hoe een sterk verhaal wel tegelijk sterke ideeën kan dragen. Daaraan denkend, kan de aandachtige lezer zich uitleven op alle stellingen, meningen, gedachtenexperimenten en lekker botte uitspraken die het boek rijk is. Het is een mooi brok wijsheid, verpakt in een vertelling die wat affer had kunnen zijn.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
