De achteloze woorden van de één, de dood van een ander tot gevolg
“Op 24 december 1617, vlak bij de kust van het eiland Vardø, in de meest noordoostelijke punt van Noorwegen, kwam een storm zo plotseling op dat ooggetuigen zeiden dat het leek alsof de storm tevoorschijn werd getoverd. Binnen een paar minuten kwamen veertig mannen om het leven. Voor deze toch al zo afgelegen en dunbevolkte plek was dit een rampzalige gebeurtenis.”
[Recensie] Over deze storm en de verregaande consequenties heeft Kiran Millwood Hargrave deze indrukwekkende roman geschreven. Op de dag voor Kerstmis in 1617, signaleren de inwoners van Vardø een school vissen die opgeschrikt is door een walvis. Dit buitenkansje kunnen ze niet laten liggen en de hele vloot vaart uit voor een goede visvangst. Dan steekt er ineens een allesverwoestende storm op, vrijwel uit het niets. Hij neemt alle vissers met zich mee en laat het dorp zonder mannen achter. De vrouwen, waaronder de twintigjarige Maren, zien het voor hun ogen gebeuren. Ze blijven achter in de winternacht die nog maanden zal duren. In eerste instantie zijn de vrouwen helemaal lamgeslagen, ze kunnen zich dit niet lang permitteren. Voor hun voedselvoorziening zijn ze afhankelijk geweest van de mannen. Als ze niet om willen komen van de honger, zullen ze in actie moeten komen. Van hun naaste omgeving kunnen ze niet veel hulp verwachten, de afstanden zijn groot en het land is dunbevolkt.
Eén van de vrouwen, Kirsten, herpakt zich al snel. Hoewel ook zij haar man verloren heeft, neemt ze initiatief en gaat voor de kudde rendieren zorgen. Ze leert ook de andere vrouwen hoe ze voor het vuur moeten zorgen en andere mannentaken uit te voeren. Maren heeft haar verloofde, haar broer én haar vader verloren. Ze blijft achter met haar moeder en met Diinna, haar zwangere schoonzus. Diinna behoort tot het Samenvolk, oneerbiedig Lappen genoemd. De Samen hebben andere gewoonten en een ander geloof. Diinna wordt in het dorp geaccepteerd omdat ze met Erik getrouwd is. Ze wil graag de doden de veiligheid en de beschutting bieden van het Samenvolk. Maren stemt daarin toe. De meeste overige doden worden via de Noorse gebruiken bewaard totdat de bodem genoeg ontdooid is om alle overleden mannen hun laatste rustplaats te geven.
Als de lange winter voorbij is en er een nieuwe dominee gearriveerd is, wordt duidelijk dat ze zelf moeten gaan vissen. Dat is eigenlijk ongehoord en zeker ongepast want het is immers mannenwerk. Toch gaan in eerste instantie acht vrouwen waaronder Kirsten en Maren de zee op. Ze zijn succesvol en hun expedities worden uitgebreid. Dit blijft niet onopgemerkt in de regio Finnmark waartoe Vardø behoort. Een toezichthouder wordt naar het afgelegen Vardø gestuurd. Deze toezichthouder, Absalom Cornet, komt oorspronkelijk uit Schotland. Hij reist via Bergen naar Vardø. In Bergen trouwt hij snel met Ursula, meestal Ursa genoemd, een jong meisje dat aan hem uitgehuwelijkt wordt. Ursa weet niet wat ze in Vardø te wachten staat. Een bitterkoud klimaat, een houten huis dat maar half ingericht is en een provisiekamer met bevroren rendieren. Ze weet niets van het huishouden af en al helemaal niet in deze omstandigheden! Gelukkig trekt Maren zich haar lot aan, ze helpt Ursa en de twee meisjes worden dikke vriendinnen. Intussen pakken donkere wolken zich boven Vardø samen. De vrouwen die eens zo fier en onafhankelijk waren, worden nu tegen elkaar uitgespeeld. Absalom speelt daarbij een belangrijke rol, langzaam wordt duidelijk wat zijn opdracht precies inhoudt. Het net sluit zich om een aantal vermeende heksen en tovenaars.
Koning Christiaan de IV was streng Luthers en wilde de positie van zijn kerk versterken en voor eens en altijd de invloed van de Samen verbannen uit de meest noordelijke gebieden van zijn land. Hij vaardigde steeds strengere wetten uit die uiteindelijk leidden tot vervolgingen en moordpartijen die door de staat werden gesanctioneerd. Met dit in haar achterhoofd heeft de auteur deze roman geschreven. Ze wilde vooral het verhaal vertellen over de mensen en hoe ze leefden; voordat het hoe en waarom van hun dood het enige werd wat we nog van hen weten. Daar is ze bijzonder goed in geslaagd. Het eenvoudige leven in het onherbergzame Vardø waar iedereen keihard moest werken om het hoofd boven water te houden. Het leven waarbij bijgeloof een belangrijke rol speelde en waarbij voor een gunstige wind de Samen werd gevraagd om ‘wind te weven’.
Een leven dat op zijn kop wordt gezet door een rigoureuze heksenjacht waarbij de achteloze woorden van de één, de dood van een ander tot gevolg kon hebben. Het duurt even eer het verhaal op gang komt, we moeten de sterke vrouwen van Vardø immers leren kennen. Daarna komt het verhaal in een stroomversnelling en sla je met ingehouden adem elke bladzijde om. Een prachtige historische roman gebaseerd op een waargebeurd verhaal.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
