"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De waanzin nabij. Van Gogh en zijn ziekte

Maandag, 22 augustus, 2016

Geschreven door: Nienke Bakker
Artikel door: Chris Reinewald

Van Gogh: Hoor hoor, oor oor

Met een documentaire expositie en twee boeken maakt het Van Gogh Museum een eind aan het gespeculeer rond het meest besproken oor uit de kunstgeschiedenis: dat van Vincent.

Decennialang waren Van Goghianen verdeeld in twee kampen. De tweestrijd betrof niet zozeer een kunsthistorische kwestie – in hoeverre hij meer impressionist dan expressionist was of zo – maar een tamelijk hardnekkige anekdote omtrent zijn oor. Zo waren er Oristen en de – naar hun opvatting – beter geïnformeerde Oorlellellianen. De Oristen waren van mening dat de gekwelde, rossige schilder, in de winter van 1888 na een ruzie met Gauguin, zijn gehele linker oor zou hebben afgesneden. Met een scheermes: rats. De Oorlellianen wisten echter zeker te weten dat … inderdaad, dat het alleen Van Goghs lelletje betrof. In 1888 bracht Van Gogh na zijn automutilatie – nog steeds in dezelfde staat van verstandsverbijstering – het oor/oorlel, verpakt in een enveloppe naar een prostituee. Eenmaal weer thuis lieten buren hem naar het ziekenhuis brengen. Twee weken daarna schilderde hij zichzelf met een verband rond zijn hoofd. De oor-wond was ontstoken geraakt.
Hoe kwam nu het verhaal van het oor in twee interpretaties de wereld in?

De schilder Paul Signac, alsmede Vincents schoonzus Jo van Gogh-Bonger beweerden hem zonder oorlel te hebben gezien. Lastig te zien was het wel, omdat Van Gogh zich inmiddels schaamde door zijn spontane zelfverminking. Als hij mensen ontmoette draaide hij zijn hoofd om naar zijn linker schouder om deze kant van zijn gezicht te verbergen.

Zowel Irving Stone’s biografie Lust for Life (1934) en de daarop gebaseerde film (1956), waarin Kirk Douglas Van Gogh definitief als gekweld genie neerzette, maakten onze schilder wereldwijd populair. Stone beweerde dat in zijn biografie en het daarop gebaseerde scenario alleen de gesprekken verzonnen waren maar dat 80% wel degelijk was gebaseerd op onderzoek. Alleen – blijkt nu – maakte hij een grote fout, die Douglas overnam. Hij speelde Van Gogh met een afgesneden rechter oor, daarmee vergetend dat je voor zelfportretten een spiegel gebruikt. Dan zou de bewering over het hele oor ook wel niet kloppen.
Toch had Stone gelijk over het “volledig afgesneden oor”. Amateur-onderzoeker Bernadette Murphy trok voor een eigen boek, Van Goghs oor, de aantekeningen van Stone na en stuitte op een veronachtzaamd document in zijn archief in de Bancroft-bibliotheek van de Universiteit van Berkeley, Californië: een briefje van Van Goghs arts aan Stone. Hij had hem in 1930 aangeschreven met een vraag over het oor-incident. Félix Rey, de arts in kwestie, wist 42 jaar na het gebeuren precies wat er was gebeurd en voegde in zijn beschrijving ook medische tekeningetjes toe. In plaats van een afgesneden oorlel links, was er juist een stukje lel van de oorschelp overgebleven. Voilà!

Kookboeken Nieuws

In een kleine zomerpresentatie richt het Van Gogh Museum richt zich op de psychische ziekte van Gogh en de oor-kwestie; geïllustreerd door enkele schilderijen, tekeningen, documenten (de schets van Rey en een profielschets van Van Gogh op zijn sterfbed met zijn litteken, zij het vaag zichtbaar.

De expositie en doortimmerde catalogus maken ‘en passant’ korte metten met andere geruchten. Was Van Gogh door tieners vermoord? Nee. Want het bewuste damespistool waarmee hij zich onhandig trachtte om te brengen werd (pas) in de jaren zestig in een akker teruggevonden. Uiteindelijk stierf Van Gogh aan de gevolgen van de zelfmoordpopging.  En wat deed de geschrokken prostituee met dat oor? Ze gaf het aan…. En die stopte het … waar het uiteindelijk, anders hadden we…. Lees de catalogus bij De waanzin nabij. Van Gogh en zijn ziekte om ook daarop antwoord te krijgen.

De tentoonstelling De waanzin nabij. Van Gogh en zijn ziekte loopt nog tot en met 25 september 2016.

Eerder verschenen op Alleroogen


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Van Goghs oor, het ware verhaal