Achter de leider aan ten onder
De eerste zin
“Dus Arka Narovski zegt tegen de mensen: ‘Kijk woensdagmiddag na de dienst naar de lucht.’”
Recensie
In een niet nader genoemd Nederlands dorp staat een fabriek waar Vlaamse wafels worden gebakken en vervolgens uitgevoerd naar alle windstreken. Het enige Vlaamse aan die fabriek is in feite Wannes, de arrogante, aan alcohol verslingerde ovenmeester die als enige de geheimen van het bakken kent en deze kennis in zijn voordeel uitspeelt. De directeur staat voor een voldongen feit, tot Arkadiusz Narovski opduikt, een Oost-Europese gastarbeider, twee meter groot, zo sterk als een beer en helemaal niet dom. Tijdens de pauze vertelt hij graag over zijn oorlogsverleden in Afghanistan en dan hangen zijn vrouwelijke collega’s aan zijn lippen. De ideale man om mettertijd Wannes te vervangen, denkt de directeur, en wanneer de ovenmeester nog eens in de fout gaat, vliegt hij aan de deur.
Maar Arka blijkt andere plannen te hebben. Hij praat zijn collega’s een politiek bewustzijn aan, zet hen aan tot staken en zorgt er uiteindelijk voor dat de fabriek in vlammen opgaat. “Domme, domme mensen,” begint hij keer op keer de monologen waarmee hij iedereen in zijn macht probeert te krijgen. “Kijk naar jullie tanden, hoe verrot die zijn door de zoete lucht in de fabriek,” zegt hij bijvoorbeeld, “en vergelijk die eens met de glanzend witte tanden van de directeur.” Van het uittrekken van die rotte tanden maakt hij zelfs een offerritueel, waardoor zijn politieke beweging na verloop van tijd een sektarisch karakter krijgt. Het erf waar de werknemers van de wafelfabriek wonen beleeft euforische tijden. Tot Arka de kuierlatten onderbindt.
Roman Helinski’s tweede roman is een fascinerend, mysterieus boek waarin de lezer over heel veel in het ongewisse gelaten wordt. Waar komt Arka bijvoorbeeld vandaan? En waarom wonen alle werknemers van de fabriek samen op een erf? Het lijken wel negentiende-eeuwse toestanden, met Arka als Raspoetin. Koppel daaraan Helinski’s specifieke schrijfstijl waarbij hij korte, eenvoudige zinnetjes gebruikt en alles in de tegenwoordige tijd vertelt en je krijgt een universeel verhaal dat blijft beklijven. Heeft Arka het goed voor met de werknemers van de wafelfabriek of gebruikt hij hen alleen als speeltjes voor zijn eigen plezier? Helinski laat je tot op het einde in het ongewisse.
—
3 vragen aan Roman Helinski
Schreef je De wafelfabriek als waarschuwing tegen mensen die meeslepende verhaaltjes vertellen maar niet willen opdraaien voor de gevolgen ervan?
Helinski: “In Bloemkool uit Tsjernobyl, mijn debuut van drie jaar geleden, voerde ik een man op die massa’s verhalen vertelde. Die waren verzonnen, maar niemand werd er slechter van. De wapenfabriek toont het tegenovergestelde: Arka speldt de mensen fabeltjes op de mouw, maar dat blijft deze keer niet zonder gevolgen. Ik vind het opvallend en verontrustend te zien hoe makkelijk een groep mensen achter een idee kan aanhollen. En dat geldt echt voor iedereen, ook voor jou en mij. Als je goed bent kun je mensen echt tot praktisch alles verleiden, ook tot het meest immorele.”
We zijn allemaal potentiële slachtoffers omdat we allemaal wel wat te klagen hebben?
Helinski: “Precies, niemands leven is perfect en iedereen is wel een beetje ongelukkig. Het enige wat je nodig hebt is iemand die je daar op wijst. Arka had dus net zo goed iemand anders kunnen zijn, met een heel ander plan. Wat mij fascineert is dat de groep op een gegeven moment ontevreden is terwijl het best wel ok gaat. Wanneer dan iemand voorbijkomt die inspeelt op dat gevoel, loopt de groep hem achterna. Het is misschien wat makkelijk om een brugje te slaan naar het heden, maar heel veel van wat vandaag misloopt in Amerika is een gevolg van een dergelijke groepsdynamiek. Wanneer de meeste mensen in je omgeving overstag gaan, moet je wel heel erg stevig in je schoenen staan om daar tegenin te gaan. Het koesteren van je persoonlijkheid vergt moed.”
Waarom heb je van Arka trouwens een Oost-Europeaan gemaakt?
Helinski: “Omdat ik hem zo voor me zag. Toen ik achttien was schreef ik een aantal verhalen waarin een sterke man de hoofdrol speelde die macht over mensen wou hebben. Dat was Arka. De wafelfabriek was aanvankelijk in de eerste persoon geschreven, tot ik besefte dat Arka moest terugkomen. En hij heet ook niet toevallig zo. Bij Arka Narovski rommelt er iets. Ik kan me niet voorstellen dat hij Pieter zou heten. Een Hollandse naam zou niet hebben gepast. Ik heb zelf een Poolse achtergrond, maar dat speelde in feite niet zo’n grote rol. Het voornaamste is dat Arka een vreemdeling is die het verhaal in loopt zonder dat we weten waar hij vandaan komt en het dan ook weer uitloopt en verdwijnt.”
—
Eerder verschenen in Knack
