Kris kras door Rotterdam in een rode Ford Transit
“Goed boek. Een vader, een moeder en een zoon. Meer heb je niet nodig voor een goed verhaal….,”
[Recensie] …zegt de vader in De weekendmiljonair van Abdelkader Benali tegen zijn zoon. De zoon doodt een groot deel van de tijd die hij op de bijrijdersstoel van de Ford Transit zit waarmee zijn vader overbodig geworden meubels ophaalt om die vervolgens weer te verkopen met lezen. Osama legt zijn vader uit waar het boek dat hij aan het lezen is – de Odyssee van Homeros – over gaat, de vader betrekt de inhoud op zijn eigen situatie en komt tot de conclusie: “Goed boek. Een vader, een moeder en een zoon. Meer heb je niet nodig voor een goed verhaal.”
Wat voor de Odyssee van Homeros opgaat – “Een vader, een moeder en een zoon. Meer heb je niet nodig voor een goed verhaal” – geldt ook voor De weekendmiljonair van Abdelkader Benali: de hoofdrollen zijn weggelegd voor een vader, een moeder en een zoon (al lijkt ook Loes, de Hollandse buurvrouw die al op de eerste bladzijde prominent het verhaal binnenstapt, een belangrijke – en misschien zelfs wel subversieve – rol te gaan spelen).
Een vader
De vader en de moeder van Osama komen uit Marokko. Hoewel hij daar aan de arme kant van de rivier woonde, en net als veel anderen afhankelijk was van de rijken die na het vertrek van de kolonisator de lakens uitdeelden, weet de vader van Osama zeker dat hij ooit definitief naar “het land van de Atlas” terug zal keren. Maar tot die tijd moet hij zich in Nederland/Rotterdam zien te redden. Dat doet hij door te ‘hosselen’, de creatieve, slimme en spannende versie van scharrelen. Hij is handelaar in tweedehands meubelen en rijdt ieder weekend met zijn zoon die de kunst van het lezen van het stratenboek beheerst adresjes af. Bovendien is Osama een handig hulpje: hij is niet gewoon groot voor zijn leeftijd, maar heel groot, en daardoor sterk genoeg om te helpen sjouwen.
Een moeder
Osama’s moeder ziet één en ander met lede ogen aan. Ze heeft weinig fiducie in ‘Operatie Weekendmiljonair’. Het gesjacher van haar echtgenoot zal het gezin geen rijkdom en aanzien opleveren. En ze laat niet na haar man en zoon op de nietigheid van hun onderneming te wijzen.
De voornaamste zorg van de moeder is haar zoon. Osama groeit ongezond snel (en zijn medisch dossier houdt daar gelijke tred mee) en heeft medicijnen, eten en heel regelmatig nieuwe kleren nodig. Dat moet allemaal betaald worden. En dan zou het gezin ook graag comfortabeler willen wonen: vrij van ongedierte en schimmel.
De moeder is een vrouw op de achtergrond, zoals bij veel nieuwkomers in de jaren tachtig, maar geen vrouw die kritiekloos naar de pijpen van haar man danst. Dankzij buurvrouw Loes, een Rotterdamse die je niet lastig moet vallen tijdens Feyenoord-Ajax; de Singer naaimachine die ze van Loes krijgt, en haar zoon vindt zij haar weg in de wereld waarin ze terechtgekomen is.
Een zoon
Osama, de zoon, is niet alleen in het verhaal de intermediair tussen zijn ouders en de wereld, hij is ook de verteller van het verhaal. Alleen al het feit dat hij schippert tussen twee culturen maakt hem anders, en daarmee een buitenstaander. En dan is hij ook nog eens veel te groot voor zijn leeftijd. Zijn lengte en leeftijd corresponderen niet met elkaar, waardoor hij voor de buitenwereld nooit het jongetje kan zijn dat hij nog is (behalve voor buurvrouw Loes, die dwars door de façade van het lichaam heen kijkt).
Osama kan zich niet veroorloven kind te zijn, daarvoor zijn zijn verantwoordelijkheden – als tolk, bijrijder/Stratenboeklezer en sjouwer – te groot. Al lezend probeert hij aan het hier en nu te ontsnappen.
Een goed verhaal
Je kunt De weekendmiljonair op verschillende niveaus lezen. Het is een roman over een vader, een moeder en een zoon die zich een weg proberen te banen in een wereld die nieuw is. Een roman over een migrantengezin zoals er halverwege de jaren tachtig veel naar Nederland kwamen. Het land van herkomst is nooit ver weg en ‘inburgeren’ gaat met vallen en opstaan. Een verhaal gefixeerd in de tijd.
Het gaat in dit verhaal ook over het ontwaken en het ontwikkelen van (een) identiteit. Over niet precies weten wie je bent en waar je voor staat. In De weekendmiljonair staan de omstandigheden een autonoom verloop van Osama’s ontwikkeling in de weg. In de Odyssee van Homeros wordt het volwassen worden van Telemachos beïnvloed door de afwezigheid van Odysseus en de rol van beschermer van zijn moeder die Telemachos daardoor moet spelen. In het geval van Osama is zijn vader juist heel erg aanwezig.
En dan is De weekendmiljonair ook nog een verhaal over Rotterdam. Er is een prominente plek voor plaatsen in de stad die Abdelkader Benali kent – hij groeide op in Rotterdam – maar Benali gaat verder. Hij trekt een parallel tussen de omgeving waar de vader opgroeide en de stad waar hij belandt. In beide gevallen wordt het gebied doorsneden door een rivier, en is er een significant verschil in welvaart tussen de beide oevers.
Daarnaast maakt hij een vergelijking tussen de discrepantie tussen de mentale ontwikkeling en het fysieke voorkomen van Osama en de ontwikkeling van de stad aan de Nieuwe Maas. Ook Rotterdam heeft volgens Benali te maken met groeistuipen en valt daardoor niet altijd met zichzelf samen.
Een goed boek?
Dat het soms even zoeken is naar de rode draden, heeft alles te maken met de anekdotische manier waarop Abdelkader Benali het verhaal/de verhalen vertelt. Hij put duidelijk uit eigen ervaring en is bepaald niet karig als het om de aankleding van de hoofdlijnen van het verhaal gaat, waardoor veel ‘verhaaltjes’ en ook nog de nodige bijfiguren onderdak vinden in De weekendmiljonair.
Benali speelt met het beeld van het migrantengezin en deinst niet terug voor het neigen naar gemeenplaatsen. Achter het clichébeeld dat autochtonen van migrantengezinnen hebben, gaan vaders, moeders, zonen en dochters schuil die zich moeten zien te redden. Benali weet wel beter, en de manier waarop hij Osama naar de wereld laat kijken is daarvan een bewijs.
In essentie is Abdelkader Benali een verhalenverteller met wortels in een orale vertelcultuur. Dat vertelt hij in de voorstelling Kalief van Nederland, waarmee hij door het land trekt. Ook in De weekendmiljonair verloochent Abdelkader Benali die oorsprong niet. Het gaat hem niet om het schrijven van zinnen die bol staan van de metaforen. Zijn zinnen zijn het verhaal. Met zijn zinnen creëert hij de sfeer die nodig is om in dat verhaal te verdwijnen.
—
Eerder verschenen op Hanta
