"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Wonsstelling

Woensdag, 29 juni, 2022

Geschreven door: Jacob Topper
Artikel door: Evert van der Veen

De meidagen 1940 in Friesland

[Recensie] Bij Kornwerderzand dicht bij de Afsluitdijk is in de meidagen van 1940 hevig gevochten, dat is bekend. Er was echter een stelling die daar in Friesland aan voorafgaat en die bedoeld was als eerste verdedigingslinie. De stelling liep van Zürich bij de Afsluitdijk naar Makkum. Dit boek De Wonsstelling brengt deze gebeurtenissen uitvoerig voor het voetlicht.

Aan de hand van kaartjes en gevechtsverslagen van betrokken soldaten reconstrueert Jacob Topper nauwkeurig de gebeurtenissen van 1939 en 1940. Onder de vele kaartjes is een geheime kaart met schietsectoren en twee kazematten wel bijzonder interessant (p. 118).

Hoewel er op 14 mei 1940 veel historische archieven zijn vernietigd, weet Topper het verloop van de mobilisatie en de gevechten in 1940 toch zeer gedetailleerd te beschrijven. Tal van betrokken soldaten hebben destijds hun verhaal opgeschreven en Topper citeert daar veelvuldig en uitvoerig uit. Ook zijn er veel historische foto’s zodat de lezer zich een goede voorstelling van de Wonsstelling en de betrokken mensen kan maken. Ook het lot van burgers in de omgeving komt in de tekst en in foto’s naar voren.

In het historische verslag komen ook militair niet direct belangrijke maar historisch wel interessante feiten naar voren zoals de maaltijden van de Nederlandse soldaten en hun wekelijkse reizen naar het badhuis in Bolsward. In de winter van 1939 – 1940 moest er sneeuw worden geruimd en de inundatie was bedoeld om de vijand tegen te houden. Ook de werkzaamheden aan de nogal eenvoudig gebouwde kazematten komen uitvoerig ter sprake. Tot kort voor het uitbreken van de oorlog werd hier aan gewerkt maar het kon niet in de schaduw staan van de kazematten van Kornwerderzand.

Boekenkrant

Merkwaardig is wat er wordt verteld over een groep kampeerders in de zomer van 1939 die wandelend en fietsend de omgeving verkennen. Een boer herkent op 12 mei 1940 één van hen onder de Duitse soldaten. Een klein maar veelzeggend signaal dat in Duitsland de voorbereiding op de inval in Nederland al lang waren begonnen.

De dreiging van de oorlog wordt op 9 mei 1940 in Nederland heel duidelijk wanneer om 20.45 uur het bericht binnenkomt: “Van de grens komen zeer verontrustende berichten binnen: weest dus zeer op uw hoede” (p. 69). Op 10 mei meldt een dienstdoend luitenant van de Wonsstelling: “De oorlogstoestand is ingetreden. Het vliegveld de Kooy is reeds door de Duitsers gebombardeerd” (p. 74). Vervolgens komen de confrontaties met de Duitsers uitvoerig ter sprake en wordt duidelijk dat het kleine aantal Nederlandse soldaten met hun beperkte bewapening geen stand kan houden tegen de Duitse overmacht. Interessant zijn de beschrijving van de onderhandelingen bij de overgave en de krijgsgevangenschap.

Kapitein Van der Linden blikt 2 juni 1941 met een wat cynische ondertoon terug op de strijd: “De weerstand van Wons heeft de opmars van de vijand een dag vertraagd. En dit feit is een belangrijke bijdrage geweest om het de heren, die in de prachtige betonnen kazematten op Kornwerderzand genesteld waren, mogelijk te maken, het tot de capitulatie uit te houden” (p. 179). De onmogelijke opgave van de Nederlandse soldaten komt ook in de ondertitel van De Wonsstelling tot uiting: “Wanhoopslinie voor Kornwerderzand”.

Jacob Topper is plaatsvervangend conservator van het Kazematten museum Kornwerderzand bij de Afsluitdijk en 30 jaar vrijwilliger bij dit museum.

Voor het eerst verschenen op Bazarow