Over de Duitse taal
Combinatie van een biografie over de gebroeders Grimm en een autobiografie van Günter Grass.
[Recensie] Op 13 april 2015 overleed de Duitse schrijver Günter Grass. Hij was ongetwijfeld de beste naoorlogse schrijver van Duitsland. Beroemd door onder andere zijn roman Die Blechtrommel. In 1999 kreeg hij de Nobelprijs voor de Literatuur. De woorden van Grimm is zijn laatste werk. Het werd in 2010 gepubliceerd. Dat het pas vijf jaar later in het Nederlands verschijnt heeft te maken met het feit dat dit werk zeer moeilijk te vertalen was: het handelt grotendeels over het Wörterbuch en het staat vol met middeleeuwse citaten.
Volkssprookjes
Günter Grass wilde een boek wijden aan de gebroeders Grimm, die in Nederland bekend zijn van hun verzameling volkssprookjes. In 1838 kregen Jacob en Wilhelm Grimm de eervolle opdracht een woordenboek van de Duitse taal te maken en zij hebben daar hun hele verdere leven aan gewerkt. Ze verzamelden woorden uit de hele Duitse literatuur, maar hadden ook aandacht voor de herkomst en de klankverschuivingen. Ze hebben het woordenboek niet kunnen voltooien, anderen hebben dit na hun dood voortgezet. Het 32-delige woordenboek was uiteindelijk klaar in 1960.
Het boek handelt niet uitsluitend over de gebroeders Grimm, maar gaat ook over het eigen leven van Grass. Vanuit het verhaal over de gebroeders associeert Grass hun leven met zijn eigen ervaringen. Dat heen en weer springen van Grimm naar Grass en de sprongen in de tijd: van Bismarck naar Willy Brand maakt dit werk niet gemakkelijk leesbaar.
Een centrale gebeurtenis in het leven van de Grimms waar de schrijver vaak op terugkomt, is een gebeurtenis aan de universiteit in Göttingen waar de gebroeders hoogleraar waren. Toen hun vorst, de koning van Hannover de grondwet terzijde legde, kwamen zij met vijf collega’s in opstand. Zij hadden ooit trouw gezworen aan die grondwet en zij wilden trouw blijven aan hun afgelegde eed. Hun opstand leidde tot hun ontslag en zelfs hun verbanning naar Berlijn. Naar aanleiding van het verhaal over de eed komt Grass met het verhaal over zijn eed die hij destijds aflegde toen hij bij de Hitlerjugend was. Zijn leven lang had hij daar spijt van.
Gesprekken
De hoofdstukken beginnen net als in het woordenboek met een letter. De lemma’s van de woorden vormen steeds het uitgangspunt voor een uiteenzetting of anekdote. Grass denkt met de gebroeders mee: waarom dit woord wel en dat niet? Jacob en Wilhelm liepen vaak in het Berlijnse park Tiergarten om te discussiëren of om na te denken. Grass gaat soms zogenaamd met hen in gesprek en loopt met hen mee in het park. Een mooie vondst! De ontmoetingen met de broers gingen door, ook na hun dood. Ze bespreken dan kritisch de keuze van hun opvolgers.
Anekdotisch
Een verhaallijn ontbreekt. De opzet van het boek is heel anekdotisch. Daarnaast staan er ook veel citaten in van Duitse schrijvers. Het gaat dan om de vindplaatsen van de woorden. Heel vaak gaat het om uitspraken van onder meer Luther, Goethe, Schiller, Klopstock, Schlegel en Kleist. Vaak worden deze citaten niet vertaald.
Een groot deel van dit boek is gewijd aan de politieke bemoeienissen van Günter Grass. Als hij daarover schrijft is hij heel serieus en vaak verbitterd. Bij de herverkiezing van Willy Brand deed Grass mee met de verkiezingscampagne van diens SDP. Vaak werd hij uitgejouwd, maar nooit liet hij zich de mond snoeren. Door zijn controversiële standpunten was hij niet meer zo geliefd, maar daar trok hij zich niets van aan. Van Wilhelm Grimm leerde hij dat je aan het eind van je leven alleen maar de waarheid moet spreken.
Een interessant en soms vermakelijk boek dat niet alleen veel kennis bijbrengt over de Duitse taal en literatuur, maar ook over de geschiedenis van Duitsland.
—
Eerder verschenen op LeesKost
