Waarom vrouwen meer macht moeten krijgen
Linda Scott pleit voor meer vrouwen in de economie. “Omdat we er allemaal beter van worden,” zegt ze, “ook de mannen.”
[Interview] Waarom stopten op het Ghanese platteland zoveel jonge meisjes met hun middelbare schoolopleiding waardoor ze hun kansen op een arbeidscarrière de grond inboorden en veroordeeld waren tot een leven van afhankelijkheid? Dat vroegen onderzoekster Linda Scott en haar team van de universiteit van Oxford zich af. Dus reisden ze naar Ghana en ontdekten al snel hoe de vork aan de steel zat. Het had alles te maken met menstruatie. Iedere maand bleven de meisjes een paar dagen thuis, waardoor ze een leerachterstand opliepen en uiteindelijk gewoon kapten met school. Uitleggen dat het niet nodig was om thuis te blijven zette geen zoden aan de dijk, omdat de meisjes bang waren voor doorlekken. Wegwerpmaandverband konden ze zich immers niet veroorloven en daarom gebruikten ze katoenen doeken die ze in de rivier uitwasten. De oplossing voor de ontstellend grote genderongelijkheid op de Ghanese arbeidsmarkt was dus eenvoudig, aldus Scott en haar team: voorzie gratis maandverband. “Soms kan het simpel zijn,” aldus Scott, de auteur van het boek De XX-economie, een verwijzing naar het vrouwelijk chromosoom, “maar meestal is het dat niet, omdat de wereldwijde economische achterstelling van vrouwen veroorzaakt wordt door hun gebrekkige toegang tot kapitaal, krediet, landbouwgrond en afzetmarkten. Die houden mannen angstvallig in handen.”
In haar boek toont Scott hoe erg het nog steeds gesteld is met de genderongelijkheid in de economie. Ze doet dit met cijfers die je ronduit omverblazen en die De XX-economie tot een must-read voor iedereen maken. Wist u bijvoorbeeld dat er vandaag nog steeds 2,7 miljard vrouwen zijn die geen ‘mannenjob’ mogen uitvoeren? Dat 99% van de internationale handel in mannenhanden is? Of dat wereldwijd slechts 18,3% van het land van vrouwen is? Ja ja, denkt u nu wellicht, in Afrika natuurlijk, maar dan komt de ontnuchtering, want in het westen is dat zelfs maar 16%. “Dat is inderdaad het cijfer dat de meeste mensen vloert,” glimlacht Scott, “Dat zien ze niet aankomen. Hebben we dan geen wetten tegen discriminatie? Natuurlijk hebben we die, maar je verandert een samenleving niet door een wet uit te vaardigen. Wanneer het land altijd in handen van mannen is geweest zal het niet opeens in handen van vrouwen komen. In vergelijking met zijn buurlanden doet België het trouwens niet zo slecht, 15,1%. Schandalig laag weliswaar, maar Nederland zit maar op 6,1 en Duitsland op 8,4.”
Hoe verander je dat?
“In het westen zien we een geleidelijke verbetering. Iedere generatie wordt de economische gendergelijkheid groter. Wanneer we buiten het westen kijken is het plaatje anders. In nogal wat landen is het voor vrouwen gewoon verboden om land te bezitten. Wat ook vaak speelt is dat weduwes geen land of kapitaal kunnen erven van hun gestorven echtgenoot, of dat het kapitaal en de grond verdeeld worden onder de zonen en de dochters niets krijgen. En daar is geen enkel rationeel argument voor. Wanneer je vrouwen economische macht geeft leidt dit niet tot een radicale herverdeling van de bestaande welvaart, waardoor mannen moeten inleveren, maar wel tot een algemene toename ervan. En dat is natuurlijk ook logisch. Wanneer meer mensen economisch actief worden, zijn er minder die louter een ‘kostenpost’ vormen. Landen waar vrouwen een grotere vinger in de economische pap hebben, zijn welvarender. En er is ook minder partnergeweld, zo is gebleken. Wanneer mannen en vrouwen op gelijke voet staan, is de een veel minder geneigd om geweld te gebruiken tegen de ander, wat ik in feite het belangrijkste argument vind voor gendergelijkheid. Ok, het is mooi meegenomen dat we allemaal rijker worden van de XX-economie, maar ik vind het belangrijker dat er daardoor minder vrouwen mishandeld worden door hun man. Er moeten dus absoluut meer vrouwen actief worden en dat mag voor mijn part door middel van quota of belastinghefbomen voor bedrijven die meer vrouwen aanwerven en in hun raad van bestuur opnemen.”
Concurrentievervalsing, hoor ik al een paar mannetjesputters opperen. Adam Smiths onzichtbare hand zorgt er toch voor dat de beste mensen op de beste plaatsen terechtkomen? Daar hebben we toch geen quota voor nodig?
“Het liberale discours over die onzichtbare hand is alleen maar een schaamlapje gericht op het in stand houden van het veel oudere patriarchale systeem. Het is best mogelijk dat die onzichtbare hand werkt wanneer iedereen een faire kans krijgt, maar dat is natuurlijk niet zo. Wanneer de mannen een minuut eerder mogen beginnen lopen dan de vrouwen is het logisch dat ze de 1500 meter winnen. En zo zit de economische wereld tot op zekere hoogte vandaag nog steeds in elkaar. Vrouwen vertrekken met een achterstand. Economisten zien zichzelf graag als wetenschappers. Ik laat dat graag voor hun rekening, maar ik wil wel opmerken dat als een wetenschappelijke theorie minder dan de helft van de bestudeerde fenomenen kan verklaren, zij opzijgeschoven wordt ten voordele van een andere. Waarom houden wij dan nog steeds vast aan die onzichtbare hand? Omdat ze de belangen dient van een bepaalde bevoorrechte groep. Wanneer je teruggaat in de geschiedenis merk je dat er altijd wel een systeem geweest is dat diezelfde mannelijke machthebbers heeft bediend, waren het geen koningen, dan waren het wel bisschoppen.”
Loopt u daarbij soms niet tegen culturele grenzen aan en krijgt u dan niet het verwijt dat u zich als westerse vrouw neokoloniaal opstelt?
“In Ghana zorgde dit argument inderdaad voor vertraging en ze hebben me wel eens moeten ontzetten omdat mijn discours niet goed viel bij een dorpsoudste, maar daar laat ik me niet door afschrikken. Wat mij telkens weer opvalt is dat het patriarchale onderdrukkingssysteem overal op aarde zo gelijkaardig is. Ga een paar generaties terug de tijd in en de Belgische man reageerde als de Ghanese en de Oegandese. Er is hier dus geen sprake van westerse waarden die ingaan tegen andere culturen, maar wel van universele waarden die ingaan tegen een wereldwijde overtreding ervan. We hebben het hier over mensenrechten, en die zijn universeel. Je zegt toch ook niet dat bepaalde mensen seks mogen hebben met kinderen omdat ze uit een cultuur komen waarin pedofilie toegelaten is? Dat vinden we vanzelfsprekend, maar wanneer het over vrouwen gaat, is het opeens deel van hun cultuur. Dat is dus een voorbeeld van het patriarchale denken dat we niet langer mogen tolereren.”
Waarom zijn vrouwen vaker actief in vrij onzichtbare beroepen als zorg en geneeskunde, en minder in zichtbare als ICT en engineering?
“Alvast niet omdat ze het verkeerde hoofd op hun lijf zouden hebben dat geen wiskunde zou aankunnen of zoiets. En het komt ook niet doordat meisjes afgeschrikt worden door die onderwerpen, zoals ook wel eens wordt gezegd. Nee, het komt omdat meisjes niet geaccepteerd worden in die studierichtingen. Officieel wel natuurlijk, maar er heerst een bijzonder vrouwonvriendelijke sfeer. Waarom zouden ze anders zo goed zijn in de biologische wetenschappen? Wat je trouwens steeds vaker ziet is dat die biologische wetenschappen uit de STEM-opleidingen worden geschrapt omdat het geen ‘echte’ wetenschappen zouden zijn, wat natuurlijk niet meer is dan een flauwe truuk van mannen om de term ‘wetenschappen’ te beperken tot de disciplines waarin zij het overwicht hebben, waarna die ook het best betaald kunnen worden. En het heeft ook veel met prestige te maken. In sommige mannenkringen behoort het buitensluiten van vrouwen nu eenmaal tot de cultuur.”
En dat buitensluiten gaat nadien in de professionele omgeving wellicht gewoon door?
“Precies. In de financiële wereld gaat het sluiten van een groot contract vaak gepaard met een feestje. In Japan loopt dat nogal eens uit op een avondje brallen in een karaoketent, in Londen of New York op een lapdance-sessie. Veel meer heb je natuurlijk niet nodig opdat vrouwen zich onwennig zouden voelen, en dus gaan ze niet mee op zulke avondjes, wat hun carrièremogelijkheden bezwaart. En de mannen weten dat. Daarom houden ze die tradities in stand. Er is al vaak onderzoek gedaan naar dergelijke dynamieken in de werkomgeving en steeds weer blijkt dat wanneer vrouwen denigrerend behandeld worden tijdens vergaderingen, zij heel snel ook slechter gaan presteren. Ze moeten zich immers zo hard inspannen om de vooroordelen van hun omgeving te weerleggen, dat ze nog amper tijd hebben om zich op het echte werk te concentreren.”
Wat denkt u dan van een tv-programma als Dragon’s Den, in Vlaanderen bekend als Leeuwenkuil, waarin mensen die denken een goed businessplan te hebben komen hengelen naar geld van investeerders?
“Dat het niet toevallig is dat er vrijwel steeds geïnvesteerd wordt in bedrijfsplannen van mannen. Dat programma staat stijf van de testosteron en draagt het beeld uit dat je pas een stud bent wanneer je geen respect hebt voor vrouwen. En dat alleen studs rijk en succesvol worden natuurlijk. Want een leeuw of een draak geeft geen geld aan een vrouw. Dit is echter geen rationeel economisch gedrag. Die risico-investeerders maken heel vaak verkeerde beslissingen door dit waanbeeld. Vrouwelijke ondernemers zijn voorzichtiger dan mannelijke, zo is al vaak uit onderzoek gebleken, waardoor zij zich minder ver wagen en hun zaak minder vaak over de kop gaat. Wanneer je in een vrouw investeert, heb je dus een grotere kans op slagen, maar toch kiezen al die risico-investeerders liever voor mannen en hun wilde, ongefundeerde verhalen.”
En zo zien vrouwen het nodige investeringskapitaal aan hun neus voorbijgaan?
“Heel vaak gaat het inderdaad zo. Ik heb ooit een studie gemaakt over vrouwelijke ondernemers in Moldavië, het armste land van Europa. Tot op zekere hoogte zijn vrouwen daar actief in de economie, meer dan mannen zelfs. Ze zijn vaak zelfstandige of leiden kleine bedrijfjes, maar groeien zit er voor hen niet in omdat ze geen investeringskapitaal kunnen krijgen. Dus botsen ze tegen een glazen plafond en zien ze zich verplicht hun bedrijf te verkopen aan een man die het economisch succes nadien gewoon voor het oprapen heeft.”
Ziet een XX-economie er dan anders uit?
“Dat hele leeuwen- en drakengedoe leidt alleen maar tot een gestresseerde omgeving, waardoor het moeilijk blijkt om de goede beslissingen te nemen. Gendergelijkheid kalmeert dat wat, waardoor de werkomgeving niet alleen gezonder, maar ook productiever wordt. Waar ik echter niet voor pleit is een wereld waarin vrouwen het kapitaal domineren. Het is me niet te doen om mannen tegenover vrouwen te plaatsen, maar wel om het creëren van een werkomgeving en een wereld tout court zonder dominantie. Want het is deze impuls die alle miserie veroorzaakt.”
En wat met economische groei? Is die nog even belangrijk in een XX-economie?
“Het idee van een bbp is in feite een symptoom van het nefaste patriarchale systeem dat ons zo dicht bij de ecologische afgrond heeft gebracht. Wanneer je alleen maar winst en groei nastreeft, heb je geen oog meer voor iets anders. Ik hoop dat de aandacht voor economische groei in de toekomst zal vervangen worden door die voor welvaart. Welvaart gaat immers niet alleen over economische activiteit, maar ook over gezondheid, onderwijs en leefomgeving, zaken die het welbevinden verhogen. Nogal wat economen beschouwen die zaken als onhandelbare entiteiten die niet berekend kunnen worden en daarom niet ingepast kunnen worden in de economische realiteit, maar dat is flauwekul natuurlijk.”
Wereldwijd is de gendergelijkheid in de economie er de voorbije decennia op vooruitgegaan, behalve in de VS. Daar zijn sinds het jaar 2000 steeds minder vrouwen actief. Hoe komt dat?
“Amerika was vorig jaar zelfs het enige land ter wereld waar de arbeidsparticipatie van vrouwen daalde. De verklaring is dat een kleine groep conservatieve mannen met veel macht, zoals wetgevers en rechters, de gelijkheid van man en vrouw weigert te aanvaarden. Het zijn gewiekste kerels die stap voor stap de economische vrijheid van vrouwen inperken, bijna onmerkbaar, zoals je een kikker kookt, door hem in een pan koud water te zetten en de temperatuur stapsgewijs te verhogen. Ze wijzigen bijvoorbeeld de allimentatievoorwaarden, waardoor een gescheiden vrouw vaak beter niet economisch actief kan zijn.”
Het mannelijke superioriteitsdenken is dus niet alleen typisch voor het Trump-tijdperk? Het was al langer aan de gang?
“Het systematisch terugdringen van vrouwenrechten is al aan de gang van het midden van de jaren 1990. Ik ben momenteel It Was All a Lie aan het lezen, van Stuart Stevens, de man die de politieke campagne van heel wat Republikeinse presidentskandidaten heeft geleid en al voor de partij werkt sinds de jaren zestig. Hij zegt dat het al bezig is sinds 1964, toen de uitgesproken rechtse Barry Goldwater het voor de Republikeinse nominatie opnam tegen de zittende president Lyndon B. Johnson. Goldwater verloor, maar hij was er wel in geslaagd een bepaald soort denken op de kaart te zetten en er mensen rond te organiseren.”
Welke invloed zal de pandemie hebben op de XX-economie?
“Vrouwen zijn voor het grootste deel actief in economische sectoren die heel erg te lijden hebben onder de pandemie omdat er menselijk contact bij komt kijken, zoals kleinhandel of onderwijs. Dat waren de eerste sectoren die stilgelegd werden. Heel erg verontrustend is dat de kinderopvang helemaal in elkaar is gestort en die niet vlug weer op poten zal staan. Zowel de Verenigde Naties als het Wereld Economisch Forum stellen dat dit de arbeidsparticipatie van vrouwen vijftig jaar terug de tijd in zou kunnen katapulteren omdat ze thuis zullen moeten blijven voor de kinderen.”
Maar dat is toch geen blijvende situatie?
“Mondjesmaat gaat de opvang inderdaad weer open, maar er moet afstand gehouden worden, waardoor er minder kinderen opgevangen kunnen worden en de inkomsten lager liggen. In de VS is dit een privémarkt met een kleine marge, zoals in de meeste landen trouwens. Veel instellingen zullen moeten stoppen omdat het financieel niet meer haalbaar is. Er zal dus minder kinderopvang zijn in de toekomst en hij zal duurder zijn. Je mag vandaag al rekenen op 2000 dollar per maand per kind. Dus hebben mensen maar een kind meer, waardoor de toekomst van de welvaartsstaat in gevaar komt. Ik krijg de laatste tijd wel eens de vraag wat het allerbelangrijkste is voor de XX-economie en ik antwoord altijd hetzelfde: kinderopvang. Ik zie dan iedere keer weer die teleurstelling op hun gezicht. Ze verwachtten wellicht iets als quota of zo, maar kinderopvang is veel fundamenteler. Niet alle vrouwen zijn moeder, maar de meeste wel. Heel veel werkgevers gebruiken hun moederschap als een excuus om hen te discrimineren.”
Minder kinderen is toch positief omdat zo de druk op de planeet vermindert?
“Twee kinderen per vrouw is ideaal. Dan blijft de bevolking constant en de economie ook. En je hebt dan genoeg jongeren om voor de ouderen te zorgen. België zit op 1,7. Duitsland op 1,5. Het gaat daar in de toekomst problemen mee krijgen. Vruchtbaarheid is dus belangrijk. Het lijkt wel alsof we dat vergeten zijn, wat voor een deel de schuld van de vrouwenbeweging is. Die heeft decennialang geijverd voor het recht om geen kinderen te hebben. Natuurlijk is het belangrijk dat een vrouw baas is in eigen buik, maar vandaag zijn we in het westen afgegleden naar een situatie waarin het voor vrouwen gewoon onmogelijk is om kinderen te hebben. Onder mijn vrouwelijke studenten leeft die bezorgdheid heel sterk. Ze willen graag kinderen, maar ook een carrière, en die twee lijken niet te combineren, waardoor de kinderen de dupe worden. We gaan nog een jaartje wachten, zeggen ze, en van uitstel komt afstel, waarna ze er de rest van hun leven spijt van hebben. Daarom vind ik het recht om kinderen te hebben even belangrijk als het recht om er geen te hebben. In 2012 nam ik in Oxford deel aan een grote conferentie over de lage economische groei die Europa te wachten staat. Er werd heel veel gezegd over de kost van de vergrijzing en wie die zou betalen. Op het einde van de dag nam ik het woord en zei ik dat ik het ontstellend vond dat ik nog niets gehoord had over vruchtbaarheid en het stimuleren van het aantal geboortes, omdat dat de beste manier is om de economie te laten groeien en een antwoord te bieden op de vergrijzing. Weet je wat er volgde? Absoluut niets. Totale stilte. Alsof ze daar nog nooit aan hadden gedacht.”
—
Eerder verschenen in De Morgen
