Een vertelling over het ontstaan van Finland als zelfstandige staat
[Recensie] Diep in de wildernis nabij de berg Impivaraa in Finland wonen zeven broers. Hier voeren zij een constante strijd om te overleven; een strijd met de elementen, met de verslavende werking van sterkedrank, met vijandige dorpsbewoners en dikwijls ook met elkaar. De roman De zeven broers van de Finse schrijver des vaderlands Aleksis Kivi werd voor het eerst gepubliceerd in 1870. Het is een coming of age-roman in de meest pure en rauwe zin van het woord, geschreven in een tijd van ontluikend Fins nationalisme. Niet voor niets wordt Kivi ook wel de vader van de Finse literatuur genoemd. Met donderend geweld stort deze eerste in het Fins geschreven roman zich op het toneel van de wereldliteratuur.
Wat allereerst opvalt is de grillige stijl van de roman. Kivi was in de eerste plaats toneelschrijver en dat is ook goed te merken, zeker in de dialogen in de eerste helft van het boek. Hele hoofdstukken bestaan grotendeels uit dialogen, waarbij slechts met de naam van het personage wordt aangegeven wie er spreekt, zoals in een toneeltekst. Enerzijds zorgt dit voor veel vaart in dit gedeelte van het verhaal, maar het wat oubollige taalgebruik doet soms wat stijfjes aan. De handelingen van de broers moeten vaak blijken uit de dialogen, zoals in het volgende citaat:
“Mikko: hier, een mooie ronde steen, die kunnen jullie krijgen, zoals gevraagd. – Daar, geile geiten! –
Vooruit, Kaisa! We gaan!
Juhani: Die idioot! Gooide een steen; het scheelde niet veel of die was precies tegen mijn kop gekomen.”
De jongens krijgen het al snel aan de stok met allerlei figuren die aanstoot nemen aan hun vrije en onbezorgde manier van leven. De jongens laten hun werk op de boerderij verslonzen en nemen niet de moeite om te leren lezen, iets wat in die tijd verplicht werd gesteld door de kerk. Wie te lui was om te leren lezen, mocht niet trouwen en riskeerde bovendien door de strenge dorpsdominee aan de schandpaal te worden genageld. In een aandoenlijke scene togen de broers, gewassen en geschoren en met hun knapzak en hun rode ABC-boek top zak alsnog richting de koster om te leren lezen. Onderweg gaan ze en passant nog op de vuist met een groepje jongens uit het naburige dorpje Toukola. Ook de koster, die de weerbarstige broers bij wijze van pedagogisch middel het voedsel ontzegt en Juhani, de oudste en minst begiftigde broer aan de haren trekt, moet het uiteindelijk ontgelden.
Dit alles maakt dat de broers al snel de boerderij achter zich laten en op zoek gaan naar het zuivere, vrije leven in de wildernis bij de berg Impivaraa. Hier komen de jongens weer tot zichzelf en laten de beknottende, burgelijke beschaving achter zich. De troep jongens opereert hierbij als een veelkoppig collectief, fel discussierend over te nemen beslissingen, waarbij de uitkomst steeds onvoorspelbaar en onverwacht is. Hoewel de omstandigheden in de wildernis erg zwaar zijn – de jachtopbrengsten worden minder en minder en de oogsten mislukken jaar na jaar – vinden ze er de kiem van het geluk. De parallelen met de ontluikende Fins natie zijn dan ook nooit ver weg in deze scenes, die vol staan met mooie beschrijvingen van het leven van de jongens in de wilde natuur. De broers moeten door een aantal diepe dalen, maar de jaren in de wildernis blijken uiteindelijk louterend te zijn, waardoor de jongens klaar zijn om terug te keren naar de maatschappij.
Zoals genoemd is de stijl grillig en dat is zeker ook in de eerste helft van het boek het grote manco van de roman. In het verhelderende voorwoord van Kester Freriks worden de zeven broers kort omschreven met hun belangrijkste karaktertrekken en inderdaad, bij elke uitspraak van de individuele broers wordt de kenmerkende eigenschap keer op keer bevestigd. Aapo, de verstandige, die telkens een stichtelijk praatje doet wanneer de jongens weer op het punt staan om met elkaar op de vuist te gaan. Simeoni, de religieuze van het stel, die zijn uitspraken steevast een bijbels tintje meegeeft. De heethoofdige broer Juhani die zich keer op keer uit de tent laat lokken door het onderdeurtje Eero. Het wordt op den duur vervelend. Erg verfrissend is het dan ook dat de toon gaandeweg verandert. De roman lijkt met de broers tot volwassenheid te komen. Het absolute hoogtepunt van de roman zijn hierin de talrijke vertellingen en liederen die met het verhaal vervlochten zijn. Schuilend voor de regen of zittend bij het kampvuur vertellen de broers elkaar prachtige verhalen – over trollen, prinsen en prinsessen – vaak ontleend uit Finse volksverhalen en mythologie.
Dit alles maakt De zeven broers tot een veelstemmig verhaal, een epos van haast homerische properties. De zeven broers discussieren, vechten, zingen en preken samen heel wat af. Ieder met zijn eigen karakter vormen ze toch een krachtig geheel. Die polyfonie zien we ook terug in de compositie van de roman, waarin dialogen, beschrijvingen, volksverhalen en talloze spotliederen met elkaar vervlochten worden tot een wonderlijk verhaal. Opgroeien gaat met vallen en opstaan, maar hoewel deze roman dan ook lang niet overal perfect is, de verhalen en avonturen van de zeven broers zijn onweerstaanbaar en onvergetelijk.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
