Mysterieuze misdaad en satirische vertelling
[Recensie] Dit boek kent wat waardering betreft twee uitersten: zij die het boek verguizen om diverse redenen en zij die het een absurdistisch, vlot geschreven en rake roman vinden. Ik behoor tot de laatste groep. Over de inhoud valt veel te vertellen. In het kort gaat het over ‘het geheim’ van Roland Barthes, Frans literatuurcriticus en -theoreticus, semioticus en filosoof, beïnvloed door de semiotiek en het structuralisme wiens werk grote invloed had op het poststructuralisme. Laat de aspirant lezer vooral niet ontmoedigd raken door deze termen, zonder voorkennis is het ook genieten van het verhaal en de stijl van Binet. In diverse interviews vertelt Binet dat hij de intellectuelen wilde desacraliseren, maar hen ook een hommage wilde brengen. Vooral Barthes, van hem leerde Binet een tekst analyseren en begrijpen. Voilà, er valt iets op te steken!
Om het verhaal spanning mee te geven verzon Binet een moord met het geheime document als motief. Het document bevatte de (fictieve) zevende functie van taal waarmee grote belangen op het het spel stonden, met dit document kreeg men een wapen in handen. Taal als wapen. De timing was perfect. De Franse presidentsverkiezingen waren juist in die tijd – begin 1980 – actueel. François Mitterand en president Giscard hadden groot belang bij zo’n extra wapen. Er wordt een fiks aantal personages opgevoerd en bijna allemaal bestaan of bestonden ze echt. Een paar zijn niet direct te herleiden, maar zijn mogelijk wel terug te voeren op bestaande personen zo is het personage Bayard, de sympathieke speurneus, mogelijk gebaseerd op Pierre Bayard. Hij schreef Hoe te praten over boeken die je niet hebt gelezen.
Enfin, een moord dus. In het boek wordt Barthes vermoord, in werkelijkheid komt hij om het leven door een ongeluk in maart 1980. Om de moord op te lossen wordt Jacques Bayard in het leven geroepen. Met hulp van Simon Herzberg, taalwetenschapper, begint de zoektocht naar het raadsel. Waarom was er een aanslag, wat was het motief en welke krachten zitten achter dit misdrijf? Het detectivegehalte zorgt voor een spannend verloop en geeft Binet de gelegenheid uit te leggen wat je allemaal met taal kunt doen. Wanneer je taal herleidt tot tekens en deze tekens vervolgens voorziet van een betekenis kan een goede observator een messcherpe analyse maken wanneer hij iemand gadeslaat.
“Barthes’ geniale zet was dat hij zich niet beperkte tot communicatiesystemen, maar zijn onderzoeksveld uitbreidde tot betekenissystemen. Als je eenmaal van de taal geproefd hebt, verveel je je tamelijk snel met elke andere vorm van communicatie: de bewegwijzering of militaire tekens bestuderen is voor een linguïst ongeveer even boeiend als tarot spelen of jokeren voor een schaker of een pokerspeler.”
De zoektocht wordt geen rechte lijn van A naar B omdat er meerdere belanghebbenden in het spel zijn. Grensoverschrijdend op alle fronten volgt stukje bij beetje de ontwarring. Niets en niemand ontziend steekt Binet de draak met beroemdheden als Umberto Eco, Julia Kristeva en haar man Philippe Sollers, Bernard-Henri Lévy afgekort BHL), Michel Foucault en anderen. Ze krijgen een plaats in het boek, niet altijd even voordelig zodat de kritiek niet mals was na het verschijnen. Kristeva en Sollers zullen geen uitnodiging aannemen waarbij ook Binet tot de genodigden behoort. Het satire-gehalte is groot, personages worden vaak enorm karikaturaal neergezet en roept de vraag op wat de reden is om zo van leer te trekken.
Parijs is de start van de zoektocht, maar de aanwijzingen maken het nodig te reizen naar Bologna, Ithaca, Venetië en Napels. Stuk voor stuk levendige en spectaculaire scenes die mij de indruk gaven echt naar theater te kijken. Ook de uitgesproken passages over de gay scene, de seks op de snijtafel en vooral de geheimzinnige Logos Club. Absurde beschrijvingen van verliezers in een dispuut van deze Club doen de lezer huiveren…
‘‘Het is mooi, mijn zeugma! Het is fraai, mijn asyndeton! Maar er moet wel een prijs voor worden betaald. Vanavond zult u de prijs van de taal leren kennen. Want ons devies is, en zo zou de wet op aarde ook moeten zijn: niemand praat straffeloos! Bij de Logos Club wordt er niet met woorden betaald, nietwaar, beste mensen?
Bayard spreekt een oude, witharige man aan, die twee kootjes van zijn linkerhand mist.”
Eén van de motieven is de zwarte Citroen DS, het is een mooi voorbeeld van hoe feit en fictie verweven zijn. Het iconische ontwerp wordt genoemd in Roland Barthes Mythologieën (1957) waarin volgens journalist en romancier Jérôme Garcin
Samenvattend in één zin: “De zevende functie van taal legt uit welke macht taal heeft, de machtsstrijd wordt spectaculair uitgevochten waarbij geen enkel middel wordt geschuwd.”
Wie niet terugdeinst voor bovenstaande beschrijvingen kan met dit boek een aantal grandioze leesuren beleven.
—
Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken
