Een schilderachtige en sfeervolle roman die je omver blaast
[Recensie] Wat een magnifieke roman van Lars Mytting is dit! De Zusterklokken is een smaakmakend eerste deel van een nieuwe familietrilogie die de Noorse auteur van succesvolle titels als De man en het hout, De vlamberken en Paardenkracht ons brengt. Een prachtig, ietwat mythisch doch heel realistisch verhaal wordt gecombineerd met een opbouwende onderhuidse spanning, ongelooflijke zeggingskracht en een wondermooi maar helder taalgebruik. Ook de vertaalster Paula Stevens zal hier zeker haar bijdrage aan hebben geleverd.
“Enkele eeuwen voor het jaar 1880” wordt er op de boerderij van Hekne in een Noors dorp in het Gudbrandsdal – Butangen – een meisjestweeling geboren die hun “huid delen”, een Siamese tweeling avant la lettre. Ze worden Halfrid en Gunhild gedoopt nadat hun moeder bij de geboorte is gestorven. Met hun vier armen volkomen op elkaar ingespeeld weven ze van kleins af de mooiste tapijten, waaronder een dat de “Skråpånatta” uitbeeldt, de plaatselijke versie van de Dag des Oordeels en aan de plaatselijke kerk wordt geschonken. Op de drempel naar hun volwassenheid sterven ze en schenkt hun vader Eirik Hekne zowel uit dankbaarheid dat ze samen sterven als overmand door zijn grote verdriet de kerk ook twee grote Zusterklokken te hunner nagedachtenis, gemaakt uit het volledige zilvereigendom van de toenmalige boerderij. Vanaf dan wil het de legende dat de klokken het dorp voor gevaar waarschuwen door uit zichzelf te beginnen luiden.
In 1880 is Astrid een van de afstammelingen van de Hekne-familie en anders dan de andere jonge vrouwen in haar dorp: ze is leergierig en droomt van een andere toekomst dan trouwen, kinderen krijgen en hard labeur op het land en de boerderij. Ook is er een nieuwe dominee naar het dorp gekomen, Kai Schweigaard, die meer ambities koestert voor zijn kleine gemeente dan zijn parochianen wel gewoon zijn in een dorp dat “20 jaar achterliep op de naburige dorpen, die weer dertig jaar achterliepen op de stadjes in Noorwegen, die vijftig jaar achterliepen op de rest van Europa”. De geest van Astrid doet dat allerminst, en is zeker veel vrijer dan deze vermelding laat vermoeden, ook al moet ze hard meewerken net als alle andere bewoners van de Hekne-boerderij. De nieuwe dominee biedt haar een kijkje op die wijdere wereld, al was het maar via oudere kranten die hij haar soms stiekem uitleent. Ook blijkt hij niet echt ongevoelig te zijn voor de frisse niet zo schuchtere jongedame die initieel als dienstmeisje voor hem werkt.
Na de dood van een oude vrouw in het oude, vochtige en in de winter ijskoude kerkgebouw werkt deze dominee aan zijn plan om een moderner, efficiënter en warmer kerkgebouw neer te zetten in plaats van de eeuwenoude “staafkerk”. Als blijkt dat enkele kunstminnende Duitsers geïnteresseerd zijn om de oude kerk in zijn geheel te verhuizen naar Dresden en hier een mooi bedrag voor veil hebben, reist de Duitse architectuurstudent Gerhard Schönauer naar het voor hem verre Butangen om de structuur op te tekenen en de kerk, plank na plank, balk na balk, in zijn geheel te laten verhuizen. Zijn opdrachtgevers hebben ook hun oog laten vallen op de magnifieke Zusterklokken die hun reputatie zijn vooruitgesneld via een vorige bezoeker aan het dorp jaren geleden.
Door Gerhard opent de deur naar de wijde wereld voor Astrid zich nog verder, en herkent ze in hem de liefde voor hun eigen kunstzinnige eeuwenoude kerk, die toch het beste tot haar recht komt op die gure, door onbarmhartige natuur omgeven, plek waar ze staat. Voor Astrid kruist haar vastberadenheid om de Zusterklokken, de erfenis van haar familiegeslacht, in het dorp te houden echter haar liefdespad op de meest ongenadige wijze die je je voor mogelijk houdt.
Ook al gaat dit verhaal niet echt om de liefde van de auteur voor hout, ook in deze roman kan je om dit materiaal niet heen: de prachtige beelden van de kerk die alle personages in de ban houdt, zijn ook van hout gemaakt en ademen volledig de sfeer uit van wonderlijke eeuwenoude mythen en prachtige ornamenten die erbij horen. De kunstzinnige Gerhard probeert het te verbeelden in zijn tekeningen van de kerk waarop hij zich later zal baseren voor de wederopbouw in Dresden. De natuur en het steenkoude klimaat in de winters net als de omslag naar de lente in het Noorse dorpje worden met oog voor detail beschreven:
“De sneeuw was al grotendeels gesmolten, de meeste akkers waren zwart, maar in de nachtvorst bevroren de druppels op de dennenbomen en nu zaten er grote, glanzende ijsbolletjes op de naalden ”.
“Achter haar viel sneeuw van een takje. Dat veerde kwiek terug toen het zijn last verloor, vierde zijn bevrijding van de wintervracht met een wolkje waterdruppels en richtte zich fier op, onder een kleinere hoek.”
Om de harde omstandigheden en de oplopende spanning te verzachten, vind je hier en daar zeker ook humor terug, onder andere sneren naar onze tijd:
“Omdat er genoeg voedsel was en niemand enig besef van tijd had, konden ze maanden en jaren wijden aan het bewerken van hout en steen.”
Overigens een interessant weetje voor de Franse president Macron heden ten dage.
Nuchtere observaties worden afgewisseld met eeuwenoude tradities en geloven.
“Geruchten zijn de zaadjes van de legende, zo licht dat ze zich op de wind kunnen verspreiden en ze ontkiemen snel. Voordat de waarheid geworteld is, zullen de geruchten allang bloeien en hun eigen waarheid zijn geworden, want zelfs de wildste fantasieën hebben gemeen dat iémand ze ooit heeft verteld, en dat – dat iemand iets heeft verteld – is inderdaad waar, zelfs als datgene wát verteld werd niet klopte.”
Ook de stukken die zich in Duitsland afspelen, zijn heel realistisch en correct weergegeven.
In het verhaal van de vroedvrouw van het dorp schuilt op een bepaalde manier meer wijsheid dan bij gediplomeerde artsen uit de dichtstbijzijnde echte stad Kristiania. Astrid beseft voor welke keuze ze gesteld wordt en trekt daaruit de juiste gevolgen, ook al legt ze daarvoor het zwaarst mogelijke offer in de schaal. Tel ook eens het een en ander samen aan het eind van dit verhaal, let even op de jaargetallen en kijk met huiverachtige nieuwsgierigheid naar het volgende deel van deze epische familiesaga, dat binnen een afzienbare twee jaar tijd zal verschijnen. Dat mag ook sneller verschijnen, geachte heer Mytting. Zo veel is zeker!
—
Eerder verschenen op Hebban
