‘Nationale identiteit’, maar dan met diepgang en context
[Recensie] Een heerlijk onderwerp om vrijblijvend over te praten en waarheden als koeien te op te dissen, dat is de kwestie van onze nationale, Nederlandse identiteit, als die er al is. Maar dat vrijblijvende gezwets wordt een stuk moeilijker als je het boek van Remieg Aerts over Nederland hebt doorgeploegd. Hij prikt gemeenplaatsen door en behandelt het vraagstuk uitvoerig in een historische en internationale context en vanuit uiteenlopende perspectieven.
Het bevat soms een overdaad aan informatie en inzichten, maar biedt ook boeiende beschouwingen en relativeringen. Bijvoorbeeld als het gaat over de vermeende islamisering van Nederland. Als er één vreemde cultuur is, die in Nederland vrij spel heeft, dan is het niet de islam, maar de Amerikaanse die zich opdringt met verschijnselen als Black Friday, Halloween en agressieve mediabedrijven als Facebook en Twitter.
De hamvraag wat de Nederlandse identiteit zou zijn, beantwoordt Aerts niet expliciet. Je moet goed lezen om vast te stellen wat hij kenmerkend voor de Nederlandse samenleving vindt en dan stuit je op thema’s als burgerlijkheid, gematigdheid en schikken-en-plooien. Het calvinisme is nooit de meerderheidsreligie geweest en politiek was heel lang – en nu soms nog – ondergeschikt aan de krachten van het maatschappelijk middenveld.
Republicanisme
De eerste episode in de vorming van onze eigenheid waren de jaren na de nieuwe Grondwet van 1848 die ruim baan gaf aan het middelbaar onderwijs en aan het organiseren van het maatschappelijk middenveld in verenigingen en andere verbanden. En daarna was er de periode na 1870 toen de industrialisatie op gang kwam en de aanleg plaatsvond van nationale infrastructuur, zoals de spoor- en waterwegen, die van het land een functionerende eenheid maakte.
Boeiend vond ik ook zijn hoofdstuk over het verdwijnen van het republicanisme. Ondanks de sterke hang in de negentiende eeuw naar de Republiek van de Gouden Eeuw, slaagde het monarchale herstel. Dat had te maken met de afkeer van de onrust tijdens de jaren na de Franse Revolutie en met het geslaagde koningschap van Willem I die het land vooruithielp.
Aerts schrijft nogal wijdlopig en gewichtig. Dat maakt het lezen taai en het summiere zakenregister achterin maakt het niet gemakkelijk om brokjes informatie nog eens op te zoeken. Maar het boek is beslist interessant, verhelderend, verdiepend en relativerend.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
