Anders naar dieren kijken
[Recensie] Er zijn maar een paar soorten dieren die praten zoals mensen dat doen en geen ander dier heeft een geschreven taal zo uitgebreid als de mens. Hieruit zou je kunnen concluderen dat dieren nu eenmaal niet zo intelligent zijn als mensen en dat ze geen complexe taal nodig hebben, omdat ze instinctief handelen en geen ingewikkelde emoties hebben. Deze denkbeelden hebben het onderzoek naar communicatie tussen niet-menselijke dieren tot nu toe behoorlijk vertraagd. Maar er zijn ook wetenschappers die verder kijken dan hun neus lang is. In Dierentalen geeft Eva Meijer een grondig en bondig overzicht van hun bevindingen.
Het leest als een lang uitgevallen eerste hoofdstuk van een proefschrift, waarin de literatuur van een vakgebied tot nu toe wordt samengevat. Er zijn talloze voorbeelden met honderden eindnoten (die ik laat voor wat ze zijn). Ik vind het geweldig om te lezen over de manieren waarop wordt gecommuniceerd: vogels zingen liedjes, olifanten maken geluiden die zo laag zijn dat een mens ze niet zomaar kan waarnemen, vleermuizen maken zulke hoge geluiden dat mensen ze alleen met speciale apparatuur kunnen horen. Naast geluid zijn er vele andere communicatievormen: subtiele lichaamstaal, chemische geurpatronen, elektrische signalen, vibraties in water. Octopussen kunnen de kleur en textuur van hun huid variëren. Bij nadere bestudering blijken deze manieren van communiceren net zo ingewikkeld als de taal van mensen.
Eva Meijer is filosoof en benadert dit onderwerp vanuit haar vakgebied, waarbij ze grootheden als Ludwig Wittgenstein. Taal is zo breed dat het alle aspecten van samenleven raakt. Alleen al het feit dat wij het hebben over mensen en dieren, waarbij we alle niet-menselijke dieren over één kam scheren, is tekenend. Het boek komt uit bij dierenrechten, die nog in de kinderschoenen staan. Als dieren in veel opzichten net zo slim en empathisch zijn als mensen, verdienen ze het om beschermd en gerespecteerd te worden. Eva durft de vergelijking te leggen met slavernij en kolonialisme, wat ik zelf weleens denk maar niet durf te zeggen. Ze betoogt dat we met andere dieren in gesprek moeten gaan, door hun taal te leren.
Mijn wereldbeeld is weer een beetje veranderd. Het is zo mooi om te leren hoe divers onze natuur is, hoe creatief levende wezens zijn en hoe goed we zijn in samenwerken. Ik zie beter wat er niet goed gaat, maar ook wat de mogelijkheden zijn om dit in de toekomst te verbeteren. Mensen zijn maar een van de vele diersoorten op deze aarde en alleen samen kunnen we onze wereld leefbaar houden voor iedereen.
—
Eerder verschenen op Lalageleest
