Russische klassieker
[Recensie] Dokter Zjivago is een dikke pil met veel namen met variaties en veel uitweidingen. Daarmee voldoet het aan het algemene beeld van Russische klassiekers. Het boek kwam voor het eerst uit in 1958 in Nederland (!), maar pas veel later in de Sovjet-Unie. Het speelt zich af in de jaren rond de Russische Revolutie van 1917. In die tijd leefde Joeri Zjivago.
Fragmentarisch
Boris Pasternak schrijft erg fragmentarisch en noemt allerlei namen zonder de personages goed te introduceren. Achterin staat een lijst met namen en korte toelichtingen. Daarin worden wat latere gebeurtenissen verklapt. Joera Zjivago ontmoet in zijn jeugd in Moskou een paar mensen die in het vervolg van zijn leven een belangrijke rol zullen spelen. Met Tonja zal hij later trouwen. Lara zal hij later weer tegenkomen in een plaats ver van de hoofdstad. Verder zijn er een paar mannen die steeds terugkomen, maar het duurt lang voordat ik die uit elkaar kan houden, als dat al lukt.
De personen worden niet heel duidelijk neergezet. Het boek draait om feiten en filosofische gedachten. De motivatie om iets te doen is vaak onduidelijk en daardoor komen bepaalde gebeurtenissen voor mijn gevoel uit de lucht vallen. Een aantal keren gaat het lezen zo moeizaam, dat ik aarzel of ik zal stoppen. Enthousiaste besprekingen van anderen laten me doorzetten. En er zitten erg mooie passages in. Mijn favoriet is het stuk waarin de dokter en zijn gezin dagenlang met de trein reizen. Het gaat sneeuwen en op een gegeven moment kan de trein niet meer verder, omdat het spoor helemaal is ondergesneeuwd. De honderden reizigers stappen uit de trein om de lokale bevolking te helpen met sneeuw scheppen. Na drie dagen kunnen ze weer verder.
Dichterlijke beschrijvingen
Bij zulke scènes blinkt Boris Pasternak uit in het dichterlijk beschrijven van de landschappen en het weer. Hij was ook eerder dichter en dit was zijn eerste prozawerk. Zijn alter ego Joeri Zjivago is arts, maar schrijft ook graag:
“Joera kon goed redeneren en heel goed schrijven. Al sinds zijn gymnasiumtijd droomde hij over proza, over een boek met levensbeschrijvingen waarin hij als verborgen springladingen de meest verbijsterende dingen kon onderbrengen die hij tot nu toe had gezien en overdacht.”
Filosofisch
Dat laatste is duidelijk, want Pasternak kan zomaar een eindeloos filosofisch gesprek weergeven, dat ik meestal niet zo interessant vind. Verderop is er een stuk waarin dagboekaantekeningen van de dokter zelf worden weergegeven en dat gedeelte heb ik graag gelezen, omdat je daar wél een inkijkje krijgt in zijn gedachten.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog moet dokter Zjivago verplicht mee met een groep soldaten. Meer dan een jaar is hij weg van zijn gezin. Het is ongelooflijk hoe arm de mensen waren in oorlogstijd. Ze moesten hun uiterste best doen om tijdens de ijskoude winters eten te vinden en zich warm te houden.
Veel voetnoten
Het komt voor dat Pasternak ineens een heel hoofdstuk uitweidt over een personage waarvan ik geen idee heb wat de relatie met de dokter is. Dan heb ik de neiging om vluchtig te lezen. Als ik de knappe vertaling van Aai Prins niet had, was ik er vast nooit doorheen gekomen. Ze heeft veel voetnoten toegevoegd, waarin allerlei verwijzingen en typisch Russische gewoontes worden toegelicht. Het boek eindigt met een stuk of twintig gedichten door dokter Zjivago, die zijn vertaald door Margriet Berg en Marja Wiebes. Ik heb er maar een paar van gelezen, want ben wel klaar met dit boek. Ik zal het niet gauw iemand aanraden. Maar mocht je deze klassieker eens willen lezen, kies dan vooral voor deze nieuwe vertaling.
—
Eerder verschenen op Lalagè leest
