Hoe gaan we daar mee om?
[Recensie] Europa staat vol standbeelden, monumenten en musea die ons gewelddadige verleden herdenken, aldus Luc Rasson, maar hoe gaan we daar mee om?
Vorige maand verwijderde de Russische bezetter in Marioepol het herdenkingsmonument voor de Holodomor, Stalins Oekraïense genocide van 1932 en 1933. Op hetzelfde moment haalde Estland de oorlogsmonumenten neer die de overwinning van de sovjets op de nazi’s herdachten. Het verleden is nooit voorbij, net zomin als de strijd tegen de demonen ervan, en dat niet alleen in oorlogsgebied, maar ook in landen die al bijna zeventig jaar vrede kennen. Om na te gaan hoe wij met dit verleden omgaan, en dan meer bepaald met ons duistere verleden uit de twintigste eeuw die getekend werd door fascisme, communisme en ander totalitarisme, reisde Luc Rasson het voorbije decennium half Europa af. Hij bezocht de woonhuizen van Mussolini en Franco, de verwaarloosde Oost-Europese parken waar je struikelt over van hun sokkel gehaalde bustes van Marx en Lenin, musea die het soms niet te nauw nemen met de historische waarheid en begraafplaatsen waar de ooit gevierde generaals niet langer welkom lijken. Op basis van zijn ervaringen schreef hij Donker toerisme, een hoogst lezenswaardig boek.
Mussolini
Rasson, emeritus hoogleraar Franse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen en auteur van De kracht van beeld: De Groote Oorlog op het witte doek (2014) en Het lijk van de dictator (2020) zegt immers niet wat de beste manier is om met ons duister verleden om te gaan, maar toont hoe men dat in verschillende landen concreet doet. Zo wordt er in Italië veel coulanter omgesprongen met de erfenis van Mussolini dan in Spanje met die van Franco. In de drooggelegde Pontijnse moerassen stampten de fascisten bijvoorbeeld vijf nieuwe in de hun kenmerkende razionalismo-stijl gebouwde steden uit de grond die nog steeds als stedenbouwkundige voorbeelden gelden, met veel open ruimte en publiek groen. Zo goed als geen enkele Italiaan wil die afbreken. Stel daar maar eens Spanje tegenover dat nog dagelijks worstelt met zijn Franquistisch verleden en de Madrileense Calle Salvador Dali een andere naam wil geven omdat Dali een bewonderaar was van Franco en hij van hem een medaille kreeg in 1964. Dat de man ook wel eens een schilderij maakte, is blijkbaar van geen tel.
In Oost-Europa zorgt vooral het communistische verleden voor problemen, maar ook niet overal. In Bulgarije blijkt het slechts een te verwaarlozen voetnoot te zijn in de tentoonstelling over de vaderlandse geschiedenis, terwijl vooral de Baltische republieken uitblinken in het verdoezelen van de collaboratie, zowel met nazi-Duitsland als later met de sovjets. Dat de Litouwse KGB vanaf 1944 alleen uit Litouwers bestond en dus niet uit Russen, vermeldt een museum bijvoorbeeld nergens. Het Krakause Gestapo-museum spant helemaal de kroon wanneer het beweert dat de nazi’s een paar honderd joden hebben vergast en drie miljoen Polen vermoord. Al te veel mensen willen het verleden herleiden tot een moralistisch of nationalistisch geschiedenislesje, aldus Rasson, terwijl we beter zouden tonen hoe het echt was, in al zijn complexiteit, precies wat hij in Donker toerisme ook doet.
—
Eerder verschenen in Knack
