Jekylls kwade zelf
[Recensie] Veel mensen horen tijdens hun kindertijd over het beruchte ‘duo’ Dr. Jekyll en Mr. Hyde. Persoonlijk was mijn eerste aanraking met het verhaal in een spider-man stripboek, om maar een idee te geven van hoe wijdverspreid deze personages zijn als popiconen. Waar veel mensen echter niet bekend mee zijn is de oorspronkelijke novelle van de Schotse schrijver Robert Louis Stevenson (1850-1895) waarin Jekyll en Hyde debuteren: Dr Jekyll and Mr Hyde uit 1886.
Het verhaal begint wanneer de advocaat Mr. Utterson een verhaal te horen krijgt over een Mr. Hyde, een bruut die recent een jong meisje ruw aan de kant duwde. Normaal gesproken zou dat een gauw vergeten anecdote zijn, maar niet voor Utterson. De goedgemanierde Dr. Jekyll stelde namelijk recent een testament bij hem op, waarin neergezet was dat, mocht Jekyll ooit spoorloos verdwijnen, al zijn bezittingen aan Mr. Hyde nagelaten dienen te worden. Aanvankelijk was Utterson hierop tegen vanwege de onbekendheid van deze Mr. Hyde. Dat gevoel wordt versterkt nadat Utterson te horen krijgt hoe ongemanierd Hyde is. Utterson kan niet geloven dat Jekyll vrijwillig met iemand zoals Hyde op zou trekken, waardoor Utterson ervan overtuigt raakt dat Jekyll op een of andere wijze het slachtoffer is van afpersing. Hij besluit om te onderzoeken wat er werkelijk met Jekyll en Hyde aan de hand is.
Niet alleen is Mr. Hyde ongemanierd en onverschillig, maar ook zijn uiterlijk is onsmakelijk. De andere personages, inclusief Dr. Jekyll zelf, beschrijven hem als fysiek misvormd. Niemand kan echter een specifiek lichaamsdeel aanwijzen waaruit een dergelijke misvorming blijkt: “He gave an impression of deformity without any nameable malformation.” Deze beschrijving herhalen verschillende personages meerdere keren gedurende het verhaal. Als een negatief epitheton kleeft het aan Hyde vast.
Stevenson bouwt het boek op als een langzame accumulatie van clues die uiteindelijk samenkomen in een alomvattende uitleg over de transformatie en het ontstaan van Mr. Hyde, postuum gegeven door Jekyll via een brief. Het doel van deze opbouw is uiteraard om de lezer gedurende het verhaal steeds nieuwsgieriger te maken, om vervolgens alles te bevredigen in één slag met Jekylls uitleg. Maar voor de moderne lezer, die al kennis heeft van het antwoord, mislukt dat doel compleet. Het volledige antwoord is al beschikbaar voor de lezer. Uiteraard is dit geen probleem met het boek zelf, maar een gevolg van de bekendheid van het verhaal.
Om deze reden is Dr Jekyll and Mr Hyde een lastig verhaal om te beoordelen, tenminste vanuit een hedendaags perspectief. Zoals ik al aangaf in de introductie is het duo Dr. Jekyll en Mr. Hyde een popicoon, op een nagenoeg vergelijkbaar niveau met bijvoorbeeld Frankenstein of Dracula. Door de bekendheid van het verhaal weten de meeste mensen al vooraf aan het lezen wat de relatie tussen Jekyll en Hyde is. Toch is Dr Jekyll and Mr Hyde uiteindelijk boeiend om te lezen. De novelle bevat namelijk meer dan alleen het mysterie. In zijn brief legt Jekyll niet alleen uit dat hij en Mr. Hyde dezelfde persoon zijn, maar ook hoe dit tot stand gekomen is. En belangrijker, duidelijk wordt ook Jekylls reden voor het creëeren van zijn tegenhanger. Deze redenen zal ik niet verklappen. Dankzij het ontbreken van het mysterie-element is Jekylls motivatie de enige reden voor de moderne lezer om de novelle te lezen.
Dr Jekyll and Mr Hyde is daarnaast interessant vanwege de filosofische implicaties van Hyde’s bestaan. De hedendaagse lezer kan niet vertrouwen op populaire media om deze implicaties te weten te krijgen. Zoals het geval is geweest bij Dracula en Frankensteins monster, ontbreken ook in het popicoon van Jekyll en Hyde alle nuances die hun origineel intrigerend maken. Enorm vermakelijk is het verhaal niet, doordat grote delen van het verhaal niet verhalend, maar rapporterend zijn geschreven. Maar voor degenen die nieuwsgierig zijn naar de gedachtegang die Jekyll ertoe gebracht heeft om Hyde te creëren, of Victoriaanse literatuur en cultuur in het algemeen, is Dr Jekyll and Mr Hyde verplichte leeskost.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
