"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Droomnovelle en andere verhalen

Vrijdag, 20 augustus, 2021

Geschreven door: Arthur Schnitzler
Artikel door: Jan Koster

Stuk voor stuk prachtige verhalen

[Recensie] In Droomnovelle en andere verhalen zijn acht verhalen van Arthur Schnitzler gebundeld. Ze variëren behoorlijk, hoewel ze ook wel een en ander gemeenschappelijk hebben. Sommige verhalen hebben de omvang van een novelle, het kortste verhaal beslaat slechts twee pagina’s. Er komen verschillende stijlvormen in voor, met als opmerkelijkste de innerlijke monoloog die destijds niet eerder was gebruikt. Het is een fraaie staalkaart van de kwaliteiten van Schnitzler.

Het titelverhaal, Droomnovelle, is meteen raak. Filmliefhebbers zullen het verhaal van een huwelijkscrisis mogelijk kennen. Het inspireerde de grote Stanley Kubrick tot het maken van de film Eyes wide shut. De hoofdpersoon Fridolin beweert stellig dat zijn vrouw de enige voor hem is, maar in hem huist een zekere onrust. Hij dwaalt s’-nachts rond en ontmoet allerlei mensen. Op een zeker moment komt hij een oude bekende tegen die hem meetroont naar een besloten gemaskerd bal. Waarschuwingen om rechtsomkeert te maken lapt hij aan zijn laars. De vrouwen zijn naakt en hij raakt geobsedeerd door één van hen. Als zijn vrouw vertelt over een droom die zij heeft gehad en die hierop betrekking lijkt te hebben lijkt zijn huwelijk niet meer te redden.

Er zijn meer verhalen die gaan over onbereikbare liefdes. Casanova’s thuisreis is daarvan een goed voorbeeld. Het is gebaseerd op de historische figuur. Voor een deel berust het op ware gebeurtenissen. Zo is Casanova ook in werkelijkheid gedwongen om een aantal jaren te spioneren en heeft hij Voltaire ontmoet, maar de rest is verzonnen. De man beweegt hemel en aarde om met de jonge vrouw, Marcolina, op wie hij een oogje heeft het bed te delen. Zij heeft geen interesse en dus verzint hij een list. Een vrouw die hem weigert is zijn eer te na.

Een ander thema dat hier speelt en in andere verhalen terugkomt is gokken en spelen om geld. Mannen weten zich niet te beheersen en verspelen alles wat zij bezitten, inclusief tussentijdse winsten.

Hereditas Nexus

Ja, die mannen. Zich beheersen is nogal lastig en in verschillende verhalen verliezen ze hun verstandelijke vermogens, door vrouwen, gokken, drank, al dan niet vermeende aantasting van hun eer en naam. Het is al met al geen fraai beeld dat Schnitzler in Droomnovelle en andere verhalen schetst van het ‘sterke’ geslacht.

De meeste verhalen worden verteld door een alwetende verteller, maar er zijn er twee waarin de innerlijke monoloog de vertelvorm is. Dat was destijds een nieuwigheid. Het prachtige Juffrouw Else is hiervan een heel mooi voorbeeld. De jonge Else krijgt, als zij met haar tante op vakantie is, een verzoek om als reddende engel op te treden voor de familie. De tegenprestatie laat zich raden. De manier waarop dit verhaal wordt verteld is bijzonder geloofwaardig en je gaat helemaal mee met de gedachten van deze jonge vrouw. Dramatisch verhaal met een dito afloop.

Schnitzler was tijdens zijn leven controversieel. Zijn vrijmoedige beschrijvingen van seksualiteit vielen niet goed, net als zijn beschrijvingen van de toenmalige hypocrisie. Erecodes zijn een lachertje. Mannen die in hun eer zijn aangetast roepen om het hardst om een duel met de wederpartij, vaak is dat voor de vorm. Gokschulden zijn ereschulden is er ook zo één. Ook dit komt terug in verschillende verhalen.

De verhalen, waarin hij de Weense samenleving rond de eeuwwisseling portretteert, zijn inmiddels ongeveer een eeuw oud. Het taalgebruik is soms heerlijk ouderwets, zoals “De zon neigde ter kimme” maar dat is vooral een pluspunt. De thematiek in de verhalen is van alle tijden: onbereikbare liefdes, driften die het winnen van het verstand, hypocrisie, eergevoel, jaloezie, het komt allemaal terug in deze bundel.

Schnitzler wordt geroemd om zijn psychologisch inzicht waarmee hij karakters en tijdgeest ontleedde. Op basis van deze bundel komt die eer hem zeker toe. Juist dat maakt Droomnovelle en andere verhalen tijdloos. Met een aanpassing hier en daar zouden zij zich ook zomaar in het hier en nu kunnen afspelen. Het is een geslaagde proeve van zijn kwaliteit en zijn veelzijdigheid.

Eerder verschenen op JKleest.nl

Boeken van deze Auteur:

De jonge weduwe

Droomnovelle en andere verhalen

Vlucht in de duisternis

Vlucht in de duisternis

Beate en haar zoon