Getrouwd met een complotdenker
[Recensie] Het zou zo maar een romantisch verhaal kunnen zijn, met je geliefde in een bootje met de naam Duet naar New York zeilen om daar aan te meren tussen de andere woonboten in de haven van New York. Die waterweg naar New York loopt echter via Hell Gate, een waterknoop met veel onverwachte maalstromen. En je geliefde laat zich kennen als een racistische complotdenker. Dat is de onheilspellende setting van het autobiografische debuut van Ilse Josepha Lazaroms.
Wonderkind A., die vioolspeler is, charmeert Ilse in aanvang met zijn roekeloze zorgeloosheid. Zelf is ze zwaarder op de hand, melancholisch, een denker. Zet die twee tegengestelde karakters in een kleine boot zonder enige kans om je terug te trekken op een eigen helft, voeg daar een baby bij, en je snapt dat dit tot conflicten kan leiden. Maar het blijft niet bij de te verwachten ruzies of wrijvingen. Al vrij snel kiert het narcisme van A. door zijn luchthartigheid heen. Zo laat hij de zwangere Ilse midden in de winter zitten in een tochtige boot, terwijl hij naar zijn oude kamer in Nashville gaat. New Yorkse winters zijn koud, zodat vrijwel iedereen de woonboot alleen ’s zomers bewoont, of de romp van de boot laat omwikkelen met plastic om het enigszins behaaglijk te houden in de vrieskou. Het zou een teken aan de wand moeten zijn, maar psychisch geweld is een geniepig misdrijf, als een cocon waarin de ander je wikkelt. In plaats van weg te gaan, blijft Ilse geloven in hun liefde en de verklaringen die A. geeft voor zijn gedrag.
Stap voor stap lezen we hoe een intelligente en zelfstandige vrouw verstrikt raakt in de giftige mentale ruimte die in de boot groeit en woekert. Haar geliefde vlucht in complottheorieën die hij veelvuldig op zijn telefoon leest, wil een pistool kopen om hen te beschermen. Maar vooral kiest hij de aanval naar voren, het kleineren van de ander. “Je Engels is niet goed genoeg”, is zo’n dooddoener die hij gebruikt om Ilse monddood te maken. Een volkomen onterechte opmerking, want Ilse wint de kost voor het gezin met een academische baan in New York. Ilse kan zich daarnaast lange tijd niet voorstellen dat haar geliefde werkelijk in al die dwaze complottheorieën gelooft. Ze denkt hem te kunnen overtuigen. Het tegenovergestelde gebeurt. Het geweld neemt steeds ernstiger vormen aan.
Lazaroms schrijft gelukkig in een reflecterende, literaire stijl die dit debuut ver boven de slachtofferliteratuur uittilt. Zoals ze zelf schrijft: “Dit is hoe ik me dit verhaal herinner. Ik heb de momenten bewaard waar ik iets mee kan. Die ik betekenis kan geven.” De afstand die Lazaroms in de boot niet meer kreeg, neemt ze zich wel als verteller. Dat begint al bij het verschil in benaming. Haar ex-geliefde wordt steevast met A. geduid, zoals in misdaadverslaggeving gewoonlijk alleen de initiaal wordt gebruikt. Die initiaal schept afstand. Daarnaast is dit werk ook letterlijk vanaf een grote afstand tot de boot en de ex-geliefde geschreven. Ze ontrafelt en reflecteert op de relatie en hoe hun beider achtergronden een ideale voedingsbodem bleken voor ‘gaslighting,’ een term uit de psychologie voor dit soort manipulatieve gedrag.
Slechts zelden schiet de auteur uit in een te grotesk beeld als een ingeslikte zon, (hoe willen we die nog zien dan), of effectbejag met een biggelende traan. Excellent is de beschrijving van haar bevalling in een pagina’s lange, voelbare spanningsboog die pas uit haar wegvloeit als ze haar dochtertje vasthoudt. En misschien wel de grootste prestatie, A. is geen monster geworden, maar een machteloze man. Een bijzonder debuut kortom.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
