Steriele uitsnede
In Een bruidsjurk uit Warschau, de debuutroman van toneelschrijfster Lot Vekemans, ontmoet Marlena, een meisje van het Poolse platteland, in Warschau de liefde van haar leven. Hoewel hij Pools van afkomst is, woont deze Natan in Amerika. Na een korte periode van hevige periode van liefde gaat hij naar huis, met de belofte haar later te komen halen en met haar te trouwen. Dan gebeuren er twee dingen die de gang van de rest van Marlena’s leven zullen bepalen: ze hoort niets meer van Natan, en ze blijkt zwanger. Zo ontstaat een wrang en tegelijkertijd mooi en spannend verhaal.
[Zie ook de voorpublicatie op Athenaeum.nl.]
Marlena vertrekt als Poolse bruid naar Nederland waar ze trouwt met Andries, een boer in Brabant. Hij erkent het kind dat geboren wordt – Boris – als het zijne en voedt het liefdevol op. Als Boris negen is hoort Marlena dat haar moeder in Polen stervende is en ze vertrekt, vergezeld van haar zoon, naar haar geboorteland. Eenmaal daar wil ze niet meer terug. Boris verlangt wel naar Nederland en naar zijn vader en uit protest besluit hij voortaan te zwijgen.
Perspectiefwisselingen
Op dat moment wisselt het perspectief van het boek en beschrijft Vekemans het verhaal van Andries. Hoe hij boer geworden is terwijl hij eigenlijk wilde varen, maar vooral wat Boris voor hem betekent en waarom hij zich zo hecht aan die jongen. Wat dan al een tijdje in de lucht hangt, gebeurt: Andries gaat Boris terughalen uit Polen. Weer wisselt het perspectief en dit keer is het woord aan Szymon, tot dan toe een bijpersonage. Hij blijkt echter licht te kunnen werpen op de verdwijning van Natan en wordt daarmee cruciaal in het leven van Marlena.
Er is veel goed aan het boek. Karakteristieke personages die ieder op hun eigen manier gemankeerd zijn en in hun handelingen ruw langs elkaar schuren. Dat geeft het verhaal een navrante toon. Vekemans weet goed duidelijk te maken hoe de personages onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en tegelijkertijd ieder een eigen kant op willen. Daardoor blijft een constante spanning aanwezig. De invloed van de afwezige Natan blijft in het hele boek voelbaar waardoor je als lezer wilt weten waarom hij nooit is teruggekeerd. De dialogen zijn bij tijden snijdend en geven een scherp beeld van de onderlinge relaties. De mensenschuwe en zwijgzame Andries heeft een moeizame relatie met zijn zus:
‘”Waarom moet ik bij jou toch altijd de woorden uit je mond trekken? Weet je wel hoe vermoeiend dat is?”
“Je kunt ook gewoon niets vragen.”’
In een keer duidelijk wat voor man hij is.
Korte verhalen
Maar er is ook het een ander op te merken aan het boek. Dat Vekemans tot nu toe vooral toneelteksten heeft geschreven is te merken. Met graagte schrijft ze lange – te lange – dialogen. Veel gepingpong van korte uitspraken en uitroepen terwijl Vekemans laat zien – zie het citaat – dat ze soms met een enkele zin zeer to the point kan zijn.
Een bruidsjurk uit Warschau mist ook de samenhang om een echte roman te kunnen zijn. Vekemans heeft drie korte verhalen opgerekt met details en verweven tot een boek. Daarbij is ze vergeten om de verhalen goed te laten eindigen. Een open eind kan prima zijn voor een roman, maar hier is het of Vekemans gewoon gestopt is met schrijven, alsof ze geen idee had hoe ze verder moest. Dat is onbevredigend.
Gebrek aan emoties
Maar het meest storend is het gebrek aan emotie in het begin. Als Natan verdwijnt en Marlena in Nederland trouwt met Andries, lezen we alleen handelingen en observaties. Waar is het verdriet, de woede, de angst? Ik kan begrijpen dat de opzet is om met die steriele stijl aan te geven hoe murw geslagen Marlena is en te suggereren dat onder het ijs van observaties heftige emoties woeden. Toch zou ik ze liever gewoon ervaren, dan ze zelf te moeten bedenken.
Vekemans lijkt zich dat ook te realiseren, want gaandeweg geeft ze haar personages de nodige diepte. Van Andries en Szymon lezen we wél gedachten en voelen we wél de emoties. Helemaal goed komt het niet, want het beeld van steriele loshangende verhalen blijft overheersen.
