"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een jaar met de woestijnvaders

Zondag, 9 juni, 2019

Geschreven door: Anselm Grün
Artikel door: Wolter Huttinga

“Wat voor narigheid je ook meemaakt, geef nooit iemand anders de schuld”

De auteur

[Recensie] Anselm Grün, wie kent hem niet? Vriendelijke bebaarde monnik en hoofdeconoom in de Benedictijnenabdij van Münsterschwarzach. Een van de meest gelezen christelijke auteurs. Veelschrijver. Jaarlijks verschijnen er meerdere titels van zijn hand, of wie weet moet ik zeggen dat ze uit de Anselm Grün-fabriek rollen.

Thematiek

Grün schreef al vaker over de woestijnvaders, de ascetische kluizenaars die zich vanaf de vierde eeuw terugtrokken in de Egyptische woestijn om God te zoeken en met hun eigen demonen te strijden. Niet verwonderlijk: de woestijnvaders zijn de stichters van de spirituele kloostertraditie waar Grün zelf in staat. Maar wat hebben die ietwat bizarre, wereldmijdende asceten uit de woestijn ons vandaag de dag nog te zeggen? Verrassend veel, meent Grün.

Hun thema’s zijn herkenbaar: verveling, veroordelende gedachten, angst om te kort te komen, seksuele verleiding, vraatzucht, hoogmoed, angst voor je eigen zwakte. Die asceten in hun woestijnkluizen hadden precies hetzelfde mensenhart als eenentwintigste-eeuwse westerlingen en ze waren bereid het volledig onder ogen te zien.

Het concept van het boek is simpel en beproefd: iedere dag van het jaar een uitspraak of wijsheid van de woestijnvaders en daarbij een beknopt commentaar van de auteur waarin hij de oude tekst voor ons relevant maakt. Een dagboek dus.

Grün kon daarbij uiteraard putten uit de omvangrijke verzameling overgeleverde Vaderspreuken, maar koos in dit dagboek grotendeels voor de Antirrhetikos (‘tegenwerping’) van Evagrius van Pontus. Evagrius benoemt een negatieve gedachte die bij je binnenvalt. Die gedachte kijk je dan even diep in de ogen, waarna er een tegengif wordt binnengebracht dat meestal uit een zinnetje uit de Bijbel bestaat. De negatieve gedachte wordt dus niet buitengehouden, maar geobserveerd en met Gods waarheid bestreden, waardoor hij niet kan gaan woekeren in je ziel. Grün: “We zijn niet verantwoordelijk voor de gedachten die op ons afkomen, wel hoe we ermee omgaan.”

Opvallend

Om Grün hangt een beetje het imago dat hij een lieve knuffelmonnik is die ‘softe’ boekjes schrijft. Maar goeie genade, dit is best stevige spirituele kost, wat ook geen wonder is met die woestijnvaders. Vooral het intense gevecht met de eigen zonde zal veel post-gereformeerden of – katholieken rauw op hun dak vallen. “Wat voor narigheid je ook meemaakt, geef nooit iemand anders de schuld. Zeg: Wat mij overkomt, is het gevolg van mijn zonden.” Ik voel enorme massa’s afhaken bij zo’n woestijnvaderzin, maar Grün pakt hem dapper op en moedigt je aan eerlijk bij jezelf te rade te gaan en niet automatisch de wereld de schuld te geven van jouw problemen. Of neem deze: “Wanneer je je toevlucht neemt in de woestijn, verbeeld je dan niet dat je iets groots doet. Zie jezelf eerder als een hond die door de menigte is weggejaagd en vastgebonden omdat hij bijt en de mensen lastigvalt.” Wellicht een mooi thema voor je volgende kloosterretraite?

Mooiste zin

“Er kwamen een paar ouden bij abba Poimen en vroegen hem: ‘Als we tijdens de eredienst een broeder zien wegdommelen, moeten we hem dan een por geven zodat hij weer bij de les komt?’
Hij antwoordde: ‘Als ik een broeder zie wegdommelen, dan leg ik zijn hoofd op mijn knie en laat hem tot rust komen.'”

Reden om dit boek niet te lezen

Misschien heb je al te veel van Anselm Grün gelezen? Er verschijnt ook wel erg veel van zijn hand. Het kan ook zijn dat de woestijnvaders te exotisch of te confronterend voor je zijn. Ze zijn van het motto ‘zachte heelmeesters, stinkende wonden’. Je moet er maar zin in hebben.
Verder bevat het boek veel herhaling. De dagen borduren vaak op elkaar voort en dezelfde thema’s keren in verschillende maanden opnieuw terug. Het boek is daardoor wat eentonig.

Reden om dit boek wel te lezen

Maar kom op, wie is er ook zo gek om een dagboek in één keer te gaan lezen? Herhaling en terugkeer is juist goed en meditatief.
Ik vind juist het confronterende karakter van het boek weldadig. Het eerlijke gesprek met de eigen demonen, laat dat maar aan de woestijnvaders over. Het is geheel gedacht in de traditie: oordeel niet over de splinter in het oog van de ander, maar hou je liever bezig met de balk in je eigen oog. Grün doet ook hier wat hij gewoon heel goed kan: kort, eenvoudig, mild en toch confronterend een oeroude spirituele traditie toegankelijk maken.

Eerder verschenen in Trouw

Boeken van deze Auteur:

De Bijbel leren lezen

Een jaar met de woestijnvaders

Geloven op de tast

Geloven op de tast

Het kwaad overwinnen met liefde en vertrouwen