"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een land om te leven

Dinsdag, 18 mei, 2021

Geschreven door: Ardy Beld
Artikel door: Jos van Dijk

Honderd dagen opstand

[Recensie] Ardy Beld heeft op Sargasso meerdere keren verslag gedaan van de demonstraties in Wit-Rusland tegen het dictatoriale regime van Loekashenko. Hij heeft nu een aantal interviews gecombineerd met een chronologie van de gebeurtenissen tot begin dit jaar met enige achtergrondinformatie gebundeld in Een land om te leven; honderd dagen protest in Wit-Rusland. Het boek geeft een beeld van dappere demonstranten, die opkomen voor een in Nederland al zo lang vanzelfsprekende vrijheid en democratie, en hun getuigenis van de gewelddadige repressie waar zij als dissidente Wit-Russen onder te lijden hebben.

In Wit-Rusland is er sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie vaker tegen Loekashenko en voor meer vrijheid en democratie gedemonstreerd. Maar nooit zo lang en met zulke grote massa’s mensen als in het najaar van 2020 na de presidentensverkiezingen van 9 augustus. Even ter herinnering: Loekashenko had al ruim voor de verkiezingen twee van zijn tegenkandidaten, Sergej Tikhanovsky en Viktor Babarikov, gevangen gezet. De derde, Valeri Tsepkalo, nam voortijdig de wijk naar het buitenland. Daarop meldde de vrouw van Tikhanovsky, Svetlana, zich als presidentskandidaat. Volgens de kiescommissie kreeg ze bijna 10% van de stemmen en Loekashenko 80%. Dat geloofde geen enkele Wit-Rus. Massaal kwamen ze in het geweer voor nieuwe, eerlijke verkiezingen.

Overvolle gevangenissen

Alle zondagen van het afgelopen najaar gingen tienduizenden, aanvankelijk zelfs honderdduizenden, mensen de straat op om te protesteren. Die demonstraties verliepen doorgaans vredig. Ze werden in de eerste maanden ook in zekere zin getolereerd. Maar aan de randen van de massa’s en na afloop van de demonstraties sloeg de oproerpolitie OMON toe. Gemaskerde anonieme mannen sleurden lukraak demonstraten in geblindeerde busjes en leverden hen af op het politiebureau. Veel demonstranten werden daar gemarteld en al dan niet na een snel proces opgesloten voor een paar dagen of weken. De gevangenissen raakten overvol. Verwanten van gearresteerde demonstranten hadden de grootste moeite te achterhalen wat er men hun familieleden was gebeurd. De sociale media gonsden van verontwaardiging. In de loop van de tijd zijn de aantallen demonstranten afgenomen en nam de repressie toe. Het centrum voor mensenrechten Vjasna (Lente) schat dat er in het afgelopen jaar 330.000 in hechtenis hebben gezeten of nog steeds zitten. Daaronder talloze minderjarigen zoals Nikita Zolotorjov. Er zijn tien doden gevallen. Sinds de verkiezingen zijn er 2000 aangiften gedaan van foltering. Het OM heeft geen enkel geval onderzocht.

Heaven

Oppositie is een veelstromenland

Ardy Beld, vertaler Russische en Duits, doet verslag van de honderd dagen en geeft een stem aan de opstandige Wit-Russen, gewone demonstranten en ook bekende Wit-Russische sporters en artiesten die zich hebben aangesloten bij het verzet. In zijn boek worden de interviews afgewisseld door een chronologie van de gebeurtenissen van 9 augustus tot eind december. Het is goed dat die kroniek er is. In de interviews krijgen we verder een goed beeld van de omvang en de diversiteit van het protest. We zien dat de oppositie ondanks het gemeenschappelijke verzet een veelstromenland is. Bankier Babarikov, de voormalige directeur van Belgazprombank, waarvan de aandelen in handen zijn van Gazprom en de Russische Gazprombank, zou je tot het netwerk van Poetin kunnen rekenen. Tsepkalo is een ondernemer, hij was directeur van een IT-park in Minsk en werkte in het verleden voor Loekashenko. Tikhanovsky is als bloggende activist en maker van Youtube filmpjes van een geheel ander kaliber. Beld interviewde ook oud-parlementsvoorzitter Anatolij Lebedko, die ooit Loekashenko steunde en later een impeachmentprocedure tegen hem startte. Hij werd op 8 oktober ontvoerd door onbekenden en gevangen gezet in de beruchte Okrestina-gevangenis en is inmiddels weer op vrije voeten. Sociaaldemocraat Statkevitsj werd al in mei vorig jaar ontvoerd, ruim voor de verkiezingen. Hij zit nog steeds vast. Ook de christendemocraat Pavel Severinets, wiens vrouw Olga in het boek aan het woord komt, werd al voor de verkiezingen gevangen genomen en zit nog steeds vast.

De rol van Rusland

Een land om te leven (ontbreekt hier niet een woord?) gaat vooral over de demonstraties, de demonstranten en de repressie. Het boek geeft geen uitgebreide analyse van de wat bredere politieke context van de opstand. Over de rol van Rusland blijven er nog veel vragen. Buiten een eenmalig en snel weer afgebroken bezoek van Russische huurlingen van de Wagner groep vlak vòòr de verkiezingen zijn er geen aanwijzingen dat Rusland militair zou willen ingrijpen in Wit-Rusland. Dat Poetin het land binnen zijn invloedssfeer wil houden staat buiten kijf. Voorlopig kiest hij voor de economische weg. Wit-Rusland is met handen en voeten gebonden aan grote broer Rusland. Vorige maand voerden Poetin en Loekashenko opnieuw onderhandelingen over een verdere verweving van de Russische economie met die van Wit-Rusland. Komend najaar zou de al bestaande politieke Unie van de twee staten verder versterkt worden. De soevereiniteit van Wit-Rusland staat op het spel. Dat zou minstens voor de economie gelden. Loekashenko schijnt niet zo best te liggen in Moskou. Dat hij vervangen wordt door een meer Russisch-gezinde president is niet onmogelijk, zegt Aleksandr Milinkevitsj, een presidentskandidaat uit het verleden die nu in Polen woont en werkt. Olga N., een andere opposant van het regime die door Beld is geïnterviewd denkt zelfs dat Poetin voor de opstand verantwoordelijk is om Wit-Rusland in te kunnen lijven. “In plaats van soldaten gebruikt hij protesterende Wit-Russen. Het is een uiterst listige strategie om een staat te laten vernietigen door zijn eigen burgers. Het doel is duidelijk: een nieuwe elite aan de macht laten komen die voor de volle honderd procent loyaal is aan het Kremlin.”

Eerder verschenen op Sargasso

Boeken van deze Auteur:

Vrijheid voor Navalny

Een land om te leven