Nostalgie voor een dag dat men binnen moet blijven
[Recensie] Een oude heer, gepensioneerde rechter, onberispelijk in zijn decennia oude tweeds of getooid met bolhoed, woont aan het begin van deze eeuw in Dorset, Groot-Brittannië. Zijn vrouw is onverwacht overleden, terwijl zij, met parelketting om, bloembollen aan het planten was in hun tuin. Ze zijn altijd heel precies en schoon geweest, zij met glanzende, roze nageltjes. Des te grappiger is de bijnaam van de oude rechter, Old Filth. Maar die naam slaat dan ook niet op zijn uiterlijk, maar op zijn loopbaan. Het is een acroniem voor Failed in London, try HongKong. Het is een man die in zijn hele leven niets heeft meegemaakt, oordelen buitenstaanders.
Jane Gardam is in Groot Brittannie al langer bekend als schrijfster van lichte literatuur en kinderboeken. Al haar werk kenmerkt zich door een leesbare stijl en een voorliefde voor Engelse humor en understatements. Nu is een trilogie van haar uitgegeven in het Nederlands, maar wie enigszins kan, moet de drie boeken liever lezen in het Engels. De woordgrapjes zijn namelijk toch nogal onvertaalbaar.
Hoofdpersoon in Eduard Feathers, Sir Eddie later in zijn leven, en zijn vrouw Elisabeth (Betty) Mackintosh. In de eerste twee boeken wordt hun levensverhaal verteld; In ieder boek vanuit het gezichtspunt van een van de twee hoofdpersonen. Het is een constructie die in de mode is momenteel. Het derde deel gaat over Eduards levenslange tegenspeler en concurrent in het vak, Terence Veneering. Het beroepsleven van de twee mannen speelt zich af in HongKong. Eduard en Betty hebben hun roots in het oosten. Hun ouders woonden er. In de Tweede Wereldoorlog zijn die daar ook om het leven gekomen, behalve de moeder van Eddie; zij stierf al bij zijn geboorte. Eddie was een Raj wees, zoals in Engeland de kinderen werden genoemd die al heel jong vanuit de koloniën naar Engeland werden gestuurd (Home werd er gezegd) en via pleeggezinnen en kostscholen groot werden, terwijl ze hun ouders hoogstens nog een paar keer in hun jeugd zagen. Eddie is in daarbij slecht behandeld en heeft een eenzaam leven, maar krijgt naast geld ook connecties overgeërfd, een niet onaanzienlijk opstapje in het leven.
Enkele jaren na de oorlog vestigt het dan kersverse echtpaar Feathers zich in Hongkong, waar Eddie en Terry, aanvankelijk als advocaten, hun rechtszaken over publieke werken en bodemtransacties voeren en rijk worden, heel rijk. Het zijn echte kolonialen, overtuigd dat de Aziaten blij zijn met het Engels bestuur en zelf nooit in staat zouden zijn de orde in hun stadstaat te bewaren. Maar Eddie heeft wel een geweten. Het werk als rechter valt hem vaak zwaar, vooral wanneer hij doodvonnissen moet uitspreken. En in zijn lange carrière zien ze de wereld veranderen. Ook tot deze mensen dringt door dat HongKong en China misschien wel niet meer op hen zitten te wachten. Vandaar de pensionering en de verhuizing naar Dorset.
Met veel droge humor wordt het voortzetten van een universele Engelse levenswijze beschreven: het omkleden in avondkleding, of er nu bezoek is of niet, de clubs waar men altijd wel lotgenoten ontmoet en de zilveren toastrekjes bij het ontbijt. Maar Gardam schrijft ook vanuit de positie van een buitenstaander in het tweede decennium van de 21e eeuw. Ze heeft oog voor hoe deze manier van leven het enige is dat deze mensen houvast geeft, een gevoel tenminste nog ergens bij te horen, namelijk bij het British empire. Ze weet zelfs een Nederlander te laten voelen wat dat empire aan emotionele waarde had.
De Feathers zijn mensen die zich moeilijk uiten. In het tweede deel van de reeks bekijken we het leven vanuit Betty’s gezichtspunt en worden deelachtig hoe zij als jonge bruid in Londen woont en daar een miskraam krijgt, waarna een begin van kanker wordt onderdekt en haar baarmoeder wordt verwijderd. Ze is nog geen dertig, maar ze weet al zeker dat ze geen kinderen zal krijgen, terwijl ze er zo graag tien had gehad. In gesprekken met derden doet het stel er luchtig over, zegt dat ze er niet geschikt voor zouden zijn geweest, daar ze zelf niet in gezinsverband opgegroeid zijn. Maar beiden hebben er verdriet van; en kunnen er met elkaar niet over communiceren. Tot de laatste dag van Betty’s leven denken ze er allebei aan hoe het geweest zou zijn als…
Betty verlegt een deel van haar potentieel moederlijke gevoelens naar Harry, de zoon van haar mans concurrent Terence Veneering. En daar zit een pikant detail. Het vaderschap bij de zwangerschap die Betty niet voldragen kon, stond namelijk niet honderd procent zeker vast. Slechts Betty en Veneering weten daar van.
Het derde deel draait om deze Veneering. De grote, joviale man heeft een totaal andere achtergrond dan Old Filth. Betty ontmoet hij voor het eerst een uur nadat zij eeuwige trouw heeft gezworen aan Feathers. Na zijn pensionering, en na Betty’s overlijden, strijkt Veneering eveneens neer in Dorset en wordt, onbedoeld, de buurman van Feathers. Na een tijd van elkaar negeren, gaan de buren elkaar bezoeken en verlichten elkaars laatste jaren met schaakpartijen en kleine uitstapjes.
Gardam zegt dat zij nooit de bedoeling heeft gehad een trilogie te schrijven. Het verhaal was begonnen als een kort stukje op aanvraag. Dat is te merken. De reeks rammelt qua compositie en plot behoorlijk. Er zitten inconsequentietjes in de volgorde van gebeurtenissen zoals ze zijn weergegeven in de drie verschillende boeken. De prominente rol van Feathers maatje, Albert Loss, is in het derde deel vrijwel verdwenen en zo meer. Met name het derde deel hangt er maar een beetje bij. Het is ook in dat derde deel dat de personages en gebeurtenissen grotesk en onrealistisch worden. Het verhaal wordt een soap. Dat is eigenlijk niet wat de karakters in de eerste twee delen hadden verdiend.
De spitse schrijfstijl, de understatements en de grappen worden er kwalitatief niet minder van. Ook blijft Gardam zo af en toe blijk geven van een goed observatievermogen. De hyperactiviteit van Feathers, onmiddellijk na het overlijden van zijn vrouw, komt realistisch over. Om hem dan meteen dol driest de autosnelweg op te sturen om twee nichtjes te gaan bezoeken, waarvan minstens een toch een knettergek genoemd kan worden, is wat mij betreft teveel van het goede. Maar de observatie van de schrijfster dat al deze Raj wezen in hun leven moeite hebben met het onderhouden van evenwichtige liefdesrelaties, zet ze weer mooi neer.
In het derde deel wordt ook teveel gewisseld van observatieperspectief. Ineens wordt de zaak bekeken vanuit het gezichtspunt van een aangetrouwde achternicht. Grappig is dan wel weer dat fijntjes Gardam weet te schetsen hoe deze nicht zich familieverwantschap met de oude, beroemde rechter aanmeet en haar zoontje naar hem vernoemt.
Eigenlijk helemaal niet zo’n geslaagde trilogie, maar heerlijk om te lezen. Eenmaal begonnen, lees je zonder ophouden door tot het eind. Het is als een Netflix serie, en dat zal dit verhaal waarschijnlijk ook nog wel eens worden. Wanneer je dus de griep krijgt of op wintersport gaat, leg deze drie maar vast klaar.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
