Vluchten kan niet meer
“Het is jammer dat mensen alleen maar dingen uit de Bijbel leren die hun van pas komen”
[Recensie] Dit is het eerste boek dat ik las van Graham Greene (1904-1991) en had geen idee wat me te wachten stond wat betreft stijl en thema. Het boek is een Schwob-boek, een vergeten klassieker die het verdient gelezen te worden. De afbeelding op het omslag doet denken aan Hart der duisternis van Joseph Conrad, dat verscheen in 1899, terwijl Greenes boek uit 1960 stamt. Beide spelen zich af in Congo, maar verschillen van vorm. Conrads roman is zeer confronterend en beklijft door de schokkende wijze van vertellen. Een opgebrand geval leest als een mix van filosofische beschouwingen (wat is de zin van het bestaan) en een boeiend verslag over het leven in een leprozenkolonie. Door de paters een prominente rol toe te kennen kom je een en ander te weten over de organisatie van in dit geval een leprozenverblijf.
Greene deed ter plekke onderzoek voor zijn boek en dat is te merken. Gedetailleerd brengt hij het leven daar in beeld waarbij medische aandoeningen uitvoerig beschreven worden net als de relatie arts-patiënt, de houding van de patiënt ten opzichte van zijn familie en zijn ziekte. De status die een ziekte een patiënt geeft speelt een enorme rol. Eenmaal uitbehandeld valt zijn status weg, dat gebeurde met Deo Gratias, de bediende die Querry toegewezen kreeg. Behalve de missie heeft ook de staat een rol in de medische zorg, zij betalen dokter Colin. Laverend tussen de mogelijkheden, de onmogelijkheden en de hoop op nieuwe technieken om leprozen te helpen woonde deze arts zelfs een mis bij hoewel hij het geloof had afgezworen. Zelf bekeerde Greene zich op 22-jarige leeftijd tot het katholicisme, religie is in Een opgebrand geval een van de thema’s.
Querry is de persoon om wie alles draait, hij sluit zich op in de leprozenkolonie omdat hij een speciale niet fysieke vorm van lepra heeft. Niets interesseert de beroemde, verwende architect meer, het enige wat hij wil is met rust gelaten worden en zich inzetten voor de kolonie. Die rust wordt hem niet gegund, wreed dringt de buitenwereld zich aan hem op en raakt hij verwikkeld in aangelegenheden die hem dwingen keuzes te maken. De personages worden beeldend beschreven. Rycker, een horkige bemiddelde plantage-eigenaar die een veel jongere vrouw trouwde en haar in meerder opzichten teleurstelde, is blij met de afleiding die Querry brengt in het anders zo voorspelbare wereldje. Zijn jonge bruid, Marie (speaking name) probeert zich te voegen in haar rol van het kindvrouwtje. Rijckers opmerking over haar tegen Querry geeft te denken…
“‘Soms weigert ze zelfs haar plicht te vervullen.’‘Wat voor plicht?’‘ Haar plicht tegenover mij. Haar huwelijksplicht.’ ‘Die heb ik nooit als een plicht beschouwd.’ ‘U weet heel goed dat de Kerk dat wel doet. Niemand heeft het recht zich eraan te onttrekken behalve met wederzijds goedvinden.’ […] Rycker volgde hem via de veranda naar zijn kamer. De duisternis was luidruchtig van de kikkers en nog lang nadat zijn gastheer welterusten had gezegd en was weggegaan, leken ze Ryckers holle frasen na te kwaken: genade, sacrament, plicht, liefde, liefde, liefde.”
Met de komst van journalist Parkinson is het echt gedaan met de rust van Querry, als een echte paparazzi dringt hij zich op. Met veel gevoel voor drama laat de journalist zich fotograferen als patiënt opdat zijn artikel voldoende theater uit zal stralen.
“‘Kunt u met een camera overweg?’ ‘Natuurlijk.’ ‘Met een flitslamp?’ ‘Ja.’ ‘Wilt u me dan een plezier doen en een paar foto’s maken terwijl ik aan wal word gedragen? Probeer er zo veel mogelijk sfeer in te leggen – u weet wel, zwarte gezichten eromheen die bezorgd en meelevend kijken.’”
Greene weet te boeien door zijn scherpe observaties, het vermogen door te dringen in iemands geest op zoek naar zuivere motieven en niet te vergeten zijn humor. Parkinson wordt als een karikatuur neergezet, niet gehinderd door enige kennis strooit hij met foute citaten om indruk te maken. En hij blijft volharden, ook na correcties, dit leidt tot hilarische situaties
“‘Lopen!’ riep Parkinson uit. Hij verdraaide zijn hoofd en de zweetgoten stroomden leeg op het kussen. ‘Wilt u me dood hebben? Dat zou een verdomd mooi verhaal zijn, nietwaar, voor iedereen behalve mij. Parkinson begraven waar Stanley eens…’ ‘Stanley is hier nooit geweest,’ zei Querry. ‘Het kan me niet schelen of hij hier geweest is of niet. Waarom dramt u er zo over door?’”
Een ontroerende rol is weggelegd voor de zwaar verminkte Deo Gratias. Op een gegeven moment verdween de bediende zonder een woord te zeggen. De zoektocht naar hem in de rimboe is een van de mooiste passages uit het boek. Met passie beschrijft Greene de dreiging van de jungle die, in tegenstelling tot de Europese wouden, nooit vermenselijkt waren. En ook de beschrijving van de hereniging van Deo Gratias met zijn redder getuigt van grote schoonheid. De gebeurtenis zal niet zonder gevolgen blijven, met welk doel redde de weldoener zijn bediende?
Over het verdere verloop kan niets gezegd worden zonder spoilers weg te geven. Niet iedereen vindt het einde overtuigend, maar het is wel verrassend gezien de bizarre aanloop naar het slot. Voor een kennismaking met het werk van Graham Greene is dit een prachtig boek, waarbij de filosofische gesprekken te beschouwen zijn als interessante intermezzo’s in een verhaal dat zich afspeelt in een exotisch en afgelegen decor. Greene was behalve auteur en journalist ook werkzaam als agent van de Britse buitenlandse inlichtingendienst, de MI6.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
