Dialoog nodigt uit tot dialoog
[Recensie] Wat maakt iemand tot een leider? En wanneer is een leider ook een goede leider? Dat zijn de vragen waar filosoof Harm van der Gaag en neurowetenschapper Jeroen Geurts hun Socratische dialoog in het Duitse Baden-Baden mee beginnen. Op lichtvoetige wijze proberen ze verschillende standpunten uit: ze onderzoeken concrete voorbeelden, vergelijken leiders met bazen en gidsen, en proberen leiderschap in beeldspraak te vangen. Aan Van der Gaag valt de eer toe de titel van het boek te droppen, als hij, vrij naar Nederlands psychiater en schrijver Frederik van Eeden, leiderschap karakteriseert als aan het roer staan van een reusachtig schip. Dat roer is zelf heel klein, maar toch in staat dat massale object van richting te doen veranderen. Met kleine bewegingen een grote invloed uitoefenen, is dat wat een goede leider doet?
Trouw aan de Socratische dialoog, formuleren Van der Gaag en Geurts geen definitief antwoord op hun vragen. Dat is jammer voor de lezer die zijn filosofie graag in hapklare brokken opgediend krijgt. Aan de andere kant nodigt de dialoogvorm wel uit om zelf aan het reflecteren te slaan. Zo wordt de lezer een onopgemerkte derde gesprekspartner. Het is aan hem of haar om gesprekslijnen die de heren laten vallen – wat is bijvoorbeeld de verhouding tussen macht en leiderschap? – weer op te pakken. Het is dan ook precies het dialoogelement, en niet zozeer de inhoud, dat Een reusachtig schip. Dialoog over leiderschap en democratie, zo’n aantrekkelijk boekje maakt.
Op ongeveer twee derde van hun gesprek verleggen Van der Gaag en Geurts hun focus van leiderschap naar democratie. Hoewel beiden het er over eens zijn dat democratie de beste staatsvorm is, heeft met name Van der Gaag zo zijn kritische kanttekeningen. Op Geurts’ opmerking dat democratie recht doet aan het idee dat iedereen over zijn eigen lot moet kunnen beschikken, antwoordt hij: “Ik ben er niet helemaal zeker van of iedereen wel over z’n eigen lot wil beschikken en ik betwijfel of iedereen dat kan.” Ook vraagt hij zich af waarom alles in een democratie gezegd moet kunnen worden, behalve dat de democratie moet worden afgeschaft. Dat zijn stevige uitspraken, die niet alleen van Geurts, maar zeker ook van de lezer een reactie vragen.
Een reusachtig schip biedt zo, in de hoofdlijnen van het gesprek of in achteloze opmerkingen, voldoende aanknopingspunten voor discussie. Van der Gaag en Geurts houden hun gesprek luchtig genoeg om toegankelijk te blijven, maar schromen niet af en toe dieper op een opmerking in te gaan. Wie geïnteresseerd is in leiderschap en democratie kan zich hier dus gerust aan wagen. Maar wie ook daadwerkelijk antwoorden verwacht op zijn vragen, doet er goed aan zijn geld ergens anders uit te geven. Aan een leiderschapscursus, bijvoorbeeld. En wie de antwoorden uit eerste hand wil, die investeert natuurlijk in een reusachtig schip.
—
Eerder verschenen in Splijtstof
