De invloed van het beeldscherm
[Recensie] De boekhandel heeft het zwaar de laatste jaren. Steeds minder mensen lijken boeken te lezen, steeds meer mensen zijn daarentegen verbonden met internet en het aantal verleidingen en afleidingen die dat medium biedt, neemt navenant toe. Staat het een met het ander in verband? Auteur Philip Roth meent van wel. Al in 2000 sprak hij de volgende profetische woorden:
“Laten we eerst vaststellen dat de lezer dood is. Je zult altijd mensen in de catacomben hebben die zitten te lezen. Er zal altijd een leescultus bestaan, ook van romanlezers. Die groep zal heel klein zijn. Elk jaar valt er weer een groep lezers af die niet zullen worden vervangen. […] Als je op universiteiten komt, of je praat met mensen, met vrienden, dan praten ze niet over boeken, maar wat ze op het scherm zien. En wat de lezer doet verdwijnen, het virus dat de lezer heeft geveld is volgens mij het beeldscherm. Het scherm trekt veel meer dan het boek.”
Meteen al in het eerste verhaal van de verhalenbundel Een volstrekt nutteloos mens maakt Jori Stam (1987) duidelijk wat de impact is van het verdwijnende boek en de verslaving aan het beeldscherm als hoofdpersoon Harm met lede ogen moet aanzien hoe zijn buurman Joep met zijn YouTube-kanaal veel meer succes lijkt te hebben dan hij zelf als romanschrijver ooit heeft gehad. Als hij geconfronteerd wordt met de opmerking van zijn uitgever dat zijn volgende boek alleen nog als e-book wordt uitgegeven, schiet hem dat in het verkeerde keelgat.
“Een boek download je niet, dat koop je. Dat zet je in de kast. Daar komen vlekken op. Een e-book bestaat niet, Jelmer, het zijn nullen en enen. Het gaat alleen maar om het apparaat, zo’n ding op je nachtkastje, niet om wat erin zit.”
Als Harm geheel tegen zijn zin in samen met zijn buurman op vakantie moet, neemt de ergernis alleen maar toe en wordt duidelijk hoe ver hun werelden van elkaar zijn verwijderd.
“Joep legde alles wat hij zag vast met zijn mobiele telefoon, maar keek niet. Hij beleefde de wereld door een schermpje van een paar centimeter. Harm zou hem willen uitleggen dat hij ziek was, een verslaafde. Hem vragen waar die behoefte vandaan kwam alles te moeten delen in plaats van te ervaren. […] een wereld waarin elke ervaring tot digitale herinnering wordt vermaakt, maar juist daardoor zal worden vergeten.”
De personages die de verhalenbundel bevolken, bewegen zich voort in een digitale wereld, waarin de maatschappelijke status van iemand wordt bepaald door het aantal volgers op Twitter en het aantal likes op Facebook, en waarin alles met elkaar wordt gedeeld. De echte wereld blijkt echter zo fraai nog niet en wordt vaak gekenmerkt door vervreemding en eenzaamheid. Een mooi voorbeeld hiervan wordt gegeven in het tweede verhaal van de bundel, ‘Rhodos.jpg’. De hoofdpersoon rijdt elke dag in zijn auto met zijn vrouwelijke collega naar het werk. Hij heeft moeite om een gesprek met haar aan te knopen, maar weet alles van haar vanwege haar Facebook-account.
Het leidt de personages in de verhalenbundel vaak tot morbide daden. Zo is er in het verhaal ‘De Veluwe’ sprake van een seriemoordenaar die handig gebruikmaakt van datingsites waarop mensen zich anders of beter voordoen dan ze in werkelijkheid zijn, en het verhaal ‘Vredig ingeslapen op een donderdagnacht’ waarin hoofdpersoon Vincent een rekening heeft te vereffenen met de Minister van Volksgezondheid. Sommige verhalen intrigeren door hun vileine karakter, andere verhalen blijven daarentegen niet bijzonder lang hangen. Het is desalniettemin een interessant debuut van een jonge schrijver met een actueel thema dat beslist aandacht verdient.
—
Eerder gepubliceerd op Hebban
