"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een wrang feest

Woensdag, 8 april, 2020

Geschreven door: Bax Marjolein
Artikel door: Evert van der Veen

Bevrijding in 1945 had ook een gewelddadig rouwrandje

160 mensen zijn tussen 4 en 8 mei 1945 het slachtoffer geworden van schietincidenten, vaak tussen mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) en Duitse soldaten van wie ook 60 de dood vonden.

[Recensie] Een wrang feest werpt een ander licht op de bevrijding die niet voor iedereen feestelijk was. Dat er op De Dam in Amsterdam een ernstig drama plaatsvond waarbij 32 burgers zijn omgekomen, is wel bekend. De oorzaak ligt waarschijnlijk in Duitse soldaten die begonnen te schieten waardoor de feestelijkheden hier triest en chaotisch eindigden. Op vele plaatsen vonden echter kleinere incidenten plaats waarbij burgers en leden van de Binnenlandse Strijdkrachten omkwamen.

Auteur, journalist en cultuurwetenschapper Marjolein Bax werkt bij de NOS mee aan programma’s over de Tweede Wereldoorlog en heeft zich in dit onderwerp verdiept. Tot haar verbazing kwam ze meer op het spoor dan ze aanvankelijk vermoedde. Ook is haar opgevallen dat deze gebeurtenissen met een zekere gevoeligheid zijn omgeven. Er was destijds weinig aandacht voor. Achteraf is dat wel begrijpelijk. Men was blij dat de bevrijding eindelijk een feit was. Velen verkeerden in euforische stemming alhoewel dat niet zal hebben gegolden voor mensen van wie iemand in een kamp verbleef. Zij leefden nog wel enige tijd in spanning of ze elkaar weer zouden zien. Maar de algemene sfeer was uitgelaten. Er werd feest gevierd.

In dit boek wordt ook ingrijpend duidelijk dat de eerste dagen na de overgave van de Duitsers chaotisch waren. Het westelijke deel van Nederland was nog niet bevrijd, daar bevonden zich nog 120.000 Duitse soldaten. Zij waren in wisselende stemming, velen wilden graag naar huis en zagen de nederlaag onder ogen, gaven zich over. Anderen vluchtten in de drank en sprongen daarna gewelddadig uit de band. Ook was er verbittering waardoor men op het allerlaatste moment nog wraak nam op onschuldige mensen.

Kookboeken Nieuws

De auteur schetst die historische context die we in veel boeken over de Tweede Wereldoorlog niet zo uitgebreid tegenkomen. De positie van de Binnenlandse Strijdkrachten en hun bevoegdheden zijn onduidelijk. De communicatie met de regering verloopt moeizaam omdat er weinig middelen beschikbaar zijn. Er is frustratie omdat de BS zich hadden voorbereid – en ook verheugd – op het arresteren van NSB’ers en andere foute Nederlanders. Maar deze bevoegheid werd hun eerst niet verleend en bleef de taak van geallieerde soldaten. Later mochten mensen van de BS met een speciale armband wél arresteren.

De mededelingen die er waren, lieten aan duidelijkheid te wensen over zoals deze: “Rustig en voorzichtig optreden. Geen voorbarig vlagvertoon. U ontvangt nadere instructies”, pagina 58.

Het moment van overgave van de Duitsers was niet voor iedereen duidelijk en was in de praktijk ook niet gelijktijdig. De geallieerden zouden 7 mei overal ter plaatse zijn maar dit lukte niet. Het zorgde ervoor dat de Duitsers hun macht handhaafden met fatale gevolgen hier en daar. Zelfs na 8 mei, toen de overgave overal een feit was, vielen er nog slachtoffers.

Opmerkelijk is de constatering van de auteur tegen het einde van het boek: “Aan het begin van het onderzoek ging ik er bijna vanzelfsprekend vanuit dat het de Duitsers waren die overal als eerste het vuur openden. Maar al snel bleek dat het regelmatig de BS’ers waren die tegen de afspraken in begonnen met ontwapenen”.

Het boek bevat veel “kleine” verhalen van incidenten met dodelijke afloop die zich in tal van plaatsen hebben afgespeeld. Het boek eindigt met een overzicht van al deze gebeurtenissen.

Een wrang feest vormt een waardevolle aanvulling op de vele publicaties over de Tweede Wereldoorlog. De auteur is erin geslaagd om nieuw licht te werpen op de laatste dagen van deze donkere periode die voor een aantal mensen en hun nabestaanden onverwacht triest eindigde.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles