"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Elena's vlucht

Zaterdag, 15 oktober, 2005

Geschreven door: Susan Smit
Artikel door: Hanna Hoorenman

Smullen van een mooi verhaal

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog reist de jonge Roma-zigeunerin Elena met haar kumpania door Zuid-Holland, Vlaanderen en Frankrijk. Ze groeit op temidden van de zigeunercultuur die vol is van muziek, romantiek en mystiek, maar ook zeer conservatief en geregeerd door sterk traditioneel bepaalde man-vrouw verhoudingen. Op haar veertiende wordt Elena uitgehuwelijkt aan een oudere, afstandelijke weduwnaar. Wanneer ze na een jaar huwelijk nog niet zwanger is en de beperkingen van het getrouwde leven niet meer kan accepteren, ontvlucht ze de zigeunergemeenschap. In de wereld van de gadje, de niet-zigeuners, vindt ze werk in een christelijk dorpje in Limburg. Daar ontmoet ze Nicolaas, een Nederlandse boerenjongen die zich voorbereid op de priesteropleiding. Elena wordt echter niet geaccepteerd in de bevooroordeelde gemeenschap en ze ziet zich gedwongen terug te keren naar haar oude leven.

Elena’s vlucht is de eerste roman van schrijfster Susan Smit. Eerder publiceerde zij onder andere Heks. Een magische reis door de westerse spiritualiteit (Arena, 2001) en De stad en de sterren. Het leven van een heks in de city (Arena, 2004). Ook in Elena’s vlucht komen haar voorliefde voor spiritualiteit, natuur en mystiek duidelijk naar voren. In de traditie van vrouwelijke verhalenvertellers als Isabelle Allende en Marianne Fredriksson schrijft Smit over krachtige vrouwen en moeilijke keuzes, over familie en liefde, over leven en dood. Echter, waar deze schrijfsters de clichés in hun verhalen vakkundig weten te omzeilen, struikelt Smit nog al eens over personages die wel heel volledig beantwoorden aan de standaard. Want hoewel de personages van Elena en Nicolaas redelijk goed worden uitgediept, zijn de stereotypen niet van de lucht. De wijze vroedvrouw Jeta is een nuchtere oude vrijster die een eeuwenoude kennis van kruidengeneeskunde bezit en de toekomst kan voorspellen. De dominante en charmante vader Pulika zingt meeslepend bij het kampvuur maar heeft een jaloerse dronk en de zorgzame, gedesillusioneerde moeder heeft zich al lang geleden neergelegd bij het eeuwenoude onrechtvaardige lot van de vrouw om te sloven, te zorgen en te dienen. Zelfs de oude, dikke bomen zijn zonder uitzondering wijs en begrijpen je problemen wanneer je tegen ze aan gaat zitten.

‘Als Elena wilde nadenken ging ze tegen een boom zitten. Ze zocht een grote, stevige boom uit, die al veel leek te hebben gezien en gehoord en nergens meer van opkeek. Ze ging in kleermakerszit zitten, nestelde zich met haar rug tegen de stam en sloot haar ogen (…) En dan begon het zoeken. Ze zocht heel diep in zichzelf naar een plekje dat de boom begreep en dat door de boom begrepen werd.’

Blijvend storen doet het echter niet. Zeker in de loop van het verhaal lijkt de auteur zich meer thuis te gaan voelen in haar zelf gecreëerde wereld en wint Elena’s vlucht aan nuance en geloofwaardigheid.

Hereditas Nexus

Het verhaal wordt afwisselend verteld vanuit het perspectief van Elena en Nicolaas, waarbij het zwaartepunt bij Elena ligt. Deze vertelstructuur biedt de schrijfster niet alleen de mogelijkheid om het verhaal vanuit twee personages te vertellen, maar ook om de werelden van de zigeuners en van de gadje van meerdere kanten te belichten. Dit nuanceert de romantiek van de zigeunerwereld en het plaatst die wereld in de context van een Europa dat geconfronteerd wordt met de opkomst van het Derde Rijk. Het verhaal eindigt vlak voor de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog en in het nawoord besteedt de auteur onder andere nauwkeurig aandacht aan de vervolging van zigeuners door het Nazi-regime. Smit heeft duidelijk goed vooronderzoek gedaan naar de cultuur, geloofsstructuren en taal van de zigeuners. En dat compenseert dan weer voor de wat overgeromantiseerde stereotype personages en licht clichématige passages.

De roman is opmerkelijk goed geschreven. De tekst is doorspekt met woorden en gezegdes uit de Romataal, stilistisch weergegeven in italics, en dat draagt bij aan de diepte en geloofwaardigheid van het verhaal. Het taalgebruik is mooi en krachtig, behoorlijk romantisch en bij tijden wat voorspelbaar, maar vooral ook kleurrijk en meeslepend. Een spanningselement zit onder andere in de vraag van welke man Elena uiteindelijk zal gaan houden. Komt het toch goed met echtgenoot Arben, loopt ze weg met jeugdvriend Nuzi of toch met de niet-zigeuner Nicolaas? De kracht van het boek is echter dat het niet alleen draait om de zoektocht van een jonge vrouw naar de ideale man maar dat het verhaal de lezer meevoert naar een andere wereld, hem of haar daar een aantal uren lang vermaakt en inspireert, en een zeer plezierige nasmaak achterlaat. Elena’s vlucht is geen hoogstaande literatuur, maar dat hoeft ook niet. Het stijgt uit boven het niveau van formule-chicklit of dramatische ‘bewogen vrouwenlevens’ en biedt de lezer een mooi verhaal met genoeg inhoud en diepgang om te beklijven. Ik heb me gewillig laten meeslepen in Elena’s wereld en ik heb ervan gesmuld.

Susan Smit formuleerde samen met Siska Mulder het manifest voor een nieuwe literaire stroming: Writers on Heels (WOH!) en zij presenteerden dat samen met erelid Saskia Noort bij Barend en van Dorp op 14 september 2005. Het manifest belooft inhoud én buitenkant, diepte én lichtvoetigheid; fictie door jonge vrouwen die niet gebukt gaan onder het zware schrijverschap maar wel meer produceren dan matige chicklit. Het persbericht bevat kittige slogans als Writers On Heels: * inhoudelijk met een kanten randje * het antwoord op chicklit * boeken door, maar niet alleen vóór vrouwen, maar het verhaal bij Barend en Van Dorp viel toch een beetje tegen. Een literaire stroming is natuurlijk wél meer dan een paar pakkende kreten. Alles is mogelijk, maar vooralsnog lijkt de ‘nieuwe literaire stroming’ WOH! vooral goed voor de marketing en leuk op het boekenbal. En dat vind ik eigenlijk wel zonde, want met een goed boek als Elena’s vlucht hebben jonge schrijfsters als Susan Smit dat helemaal niet nodig.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Elena's vlucht