Wat is er mis met noblesse oblige?
Elite gezocht is een ideaal boek om dit najaar als kerstgeschenk te geven aan de topmensen bij advocatenkantoren, multinationals, verzekeringsmaatschappijen en niet op de laatste plaats banken. Het zou bij de komende kerst mogelijk een moment van bezinning kunnen opleveren voor mensen die zich eigenlijk weinig gelegen laten aan hoe de samenleving zich ontwikkelt omdat ze het gevoel met deze samenleving allang verloren zijn. Maar ik ben bang dat de directies van ABN AMRO, Shell, OHRA, Price Waterhouse Coopers, Loyens & Loeff en andere grote bedrijven en organisaties dit geen goed plan vinden. Hun slimme econometristen, juristen en bedrijfskundigen zouden na het lezen van het boek wel eens bevlogen en kritische medewerkers worden, die zich opeens zouden afvragen of het wel deugdzaam is wat er binnen die bedrijven gebeurt. Want Elite gezocht lezen zonder bij je zelf na te gaan hoe je zelf in het leven staat en zaken doet, dat lijkt me schier onmogelijk, zo confronterend en direct is het boek.
Sander Schimmelpenninck, hoofdredacteur van het glossy zakenblad Quote – ja, van de jaarlijkse Quote top 500 van rijkste Nederlanders – en predikant Ruben van Zwieten schreven een aan de ene kant lekker leesbaar en vermakelijk, maar aan de andere kant ook uiterst zwartgallig boek over hoe de tegenwoordige elites leven, denken en opereren.
“Niet alleen in economisch, maar dus juist ook in sociaal opzicht lijkt de bovenklasse nu in toenemende mate losgekoppeld te zijn van de onderklasse. De bovenklasse verkeert voornamelijk onder elkaar. Hun kinderen gaan naar goede scholen, vakanties worden op dezelfde plekken gevierd en ze trouwen onderling. Ze hebben het prima voor elkaar en ze hebben geen idee dat er iets verkeerd zit, simpelweg omdat ze ‘de anderen niet meer tegenkomen.”
Het schrijversduo laat zien dat in krap dertig jaar tijd alles veranderde ten gunste van de elites: de privatiseringsgolf zorgde ervoor dat binnen domeinen als woningbouw, energie, openbaar vervoer, gezondheidszorg, banken, verzekeringen, de rijken schaamteloos hun gang kon gaan. Het belastingstelsel werd gunstiger voor de rijken, onder andere de erfbelasting werd deels afgeschaft. Zo is het doorgeven van rijkdom aan de kinderen van de rijken veel gemakkelijker geworden, zonder dat de kinderen er ook maar iets voor hebben hoeven te doen.
“De erfbelasting werd aan het begin van de twintigste eeuw ingevoerd als logische stap naar een eerlijkere samenleving. Over nut en noodzaak van de erfbelasting was al rap consensus: macht en bezit moesten niet langer worden verdeeld binnen een aantal families, maar moesten worden verdiend op basis van prestatie.”
Dit idee is allang weer verlaten. Het gaat de rijken om te zorgen dat ze alleen maar rijker worden en het liefst hun kinderen nog rijker. Je hoeft je status niet te verdienen, je erft het gewoon.
Schimmelpenninck en Van Zwieten schetsen aan de hand van het leven een aantal gefingeerde dertigers en hun ouders hoe de elite werkt en leeft. Neem nu Erik, een jongen die nooit enige belangstelling had om te studeren, maar door zijn rijke pa met een zak geld bij een privéschool toch een havodiploma krijgt en hbo-opleiding afrond, en uiteindelijk met wederom geld van pa in de huizenmarkt terecht komt. Hij leidt een leven van het snelle geld, met alles wat er bij hoort. Iedereen die niet succesvol is beschouwt hij als een loser. Of neem Diederick, zoon van vader Marnix (jurist, jonkheer en lid van Minerva in Leiden) die economie studeerde en werkt bij McKinsey. Hij heeft alles mee is en is succesvol. Hij zou wel wat meer maatschappelijk relevant willen werken, maar heeft geen idee hoe. Als er een aanbod komt om voor een grote private equity club te gaan werken is hij verkocht.
De grootvader van Diederick ziet het allemaal met lede ogen aan, hij was nog van de generatie van waarin het noblesse oblige gold, waar de elites zich verantwoordelijk voelde over hoe het er in hun gemeenschap aan toeging. Mensen die zorgden dat iedereen werk had, dat het iedereen een acceptabel deel van de rijkdom toekwam.
Schimmelpenninck en Van Zwieten roepen de rijken en bevoorrechten op weer hun verantwoordelijkheid te nemen voor de samenleving als geheel, voor de mensen die minder kansen hebben dan zij zelf. Een elite die weer echt een elite wil zijn. Ze eindigen met een sympathieke vacaturetekst “Elite gezocht”, met een aantal mooie kreten zoals “zoekt balans tussen privaat en publiek […], gelooft dat de wereld te redden is.” Elite gezocht somt vooral op wat er allemaal niet deugt, in een volgend boek zouden de heren eens wat uitgebreider moeten stilstaan hoe je op een eervolle, verantwoordelijke manier zou kunnen werken binnen grote banken en bedrijven, hoe je daar veranderingen in mentaliteit zou kunnen bewerkstelligen, hoe je kortom het ideaal van noblesse oblige weer in de praktijk kunt brengen. Want dat lijkt me als je eenmaal onderdeel van de huidige elites bent niet zo gemakkelijk. Hoe krijgen we bijvoorbeeld bovengenoemde Diederick in een leven waar hij meer maatschappelijk relevant werk doet. Vertellen wat de elities fout doen is een, maar ze uitleggen en voordoen hoe ze het anders en beter kunnen doen, daarvoor volstaat Elite gezocht niet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
