"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Els Borst, medicus in de politiek

Dinsdag, 30 november, 2021

Geschreven door: Nele Beyens
Artikel door: Marco Gerritsma

Portret van een gedreven politicus met grote verdiensten voor de gezondheidszorg

]Recensie] NOS verslaggever Ferry Mingelen zei bij de benoeming tot minister van Els Borst: “hier staat een mevrouw die in de gezondheidzorg alles heeft gedaan, behalve minister worden”. Alle mogelijke rollen vervulde zij. Student, arts, onderzoeker, docent, hoogleraar, adviseur, ziekenhuisdirecteur en vertegenwoordiger van patiënten. Een carrière ambieerde zij niet. Anderen haalden haar over om toonaangevende posities te bekleden. Els Borst is een laatbloeier. Zij trouwde met medestudent Jan Borst. Els Borst vond de carrière van haar man belangrijker dan haar eigen loopbaan. Haar voornemen om kinderarts te worden ging niet door vanwege zwangerschap. Zij zag af van een eigen seksuologiepraktijk vanwege de psychische problemen van haar echtgenoot. Een promotieonderzoek bleek niet te combineren met haar zorgtaken voor het gezin. Pas op 35-jarige leeftijd begon haar loopbaan. Zij blonk uit in typische mannenbolwerken. De eerste vrouwelijke medisch directeur van een academisch ziekenhuis, minister van Volksgezondheid en vicepremier.

Nele Beyens is auteur van biografieën en docent cultuurgeschiedenis aan de Open Universiteit. Medische geschiedenis is haar specialisme. Zij schreef de biografie van de progressieve vrouwenarts Hector Treub (1856-1920). De drie kinderen van Els Borst gaven Nele Beyens toegang tot het familiearchief en tot alles wat Els Borst in haar leven verzameld en bewaard had. Zij interviewde een groot aantal mensen en deed grondig bronnenonderzoek.

Nele Beyens vertelt het verhaal van Els Borst in chronologische volgorde. Elk hoofdstuk beschrijft een periode uit haar leven. Een belangrijk deel van boek gaat over haar politieke carrière. Journalisten noemden haar de huisarts van Nederland. In werkelijkheid had ze in 25 jaar geen patiënt meer gezien. Door haar lange ervaring als zorgmanager kende zij de medische wereld van haver tot gort en sprak zij de taal van de artsen. Zij maakte hier handig gebruik van. Els Borst hield niet van ‘politieke spelletjes’. Zij loste problemen op door te kijken naar de feiten los van de politieke opvattingen. Haar aanpak was een luisterend oor voor iedereen, heldere probleemanalyse, pragmatische oplossingen en geduldig werken aan draagvlak. Een jarenlang slepend conflict over de beloning van medisch specialisten hielp zij de wereld uit. Het lukte haar zelfs goedkeuring te krijgen voor een experiment met gratis heroïneverstrekking aan verslaafden. Tijdens het lezen maak je de persoonsontwikkeling van Els Borst mee. De functies voor haar politieke carrière als manager, ziekenhuisdirecteur en adviseur droegen bij aan haar succesvolle invulling van het ministerschap.

Els Borst kreeg tijdens haar ambtsperiode te maken met een groot aantal medisch-ethische kwesties. Haar nalatenschap is indrukwekkend met regelgeving op het gebied van orgaandonatie, wetenschappelijk onderzoek met mensen, de behandeling van embryo’s, geslachtskeuze bij ivf, prenatale diagnostiek, de introductie van de basisverzekering en de euthanasiewet. Ze kreeg de meeste bekendheid van wege haar strijd om euthanasie niet meer strafbaar te stellen. Artsen mogen euthanasie uitvoeren als zij vastgelegde zorgvuldigheidseisen volgen. Evaluatiecommissies toetsen achteraf of de voorgeschreven procedures zijn gevolgd. Els Borst overleefde na de aanname van de wet een motie van afkeuring. Els Borst zei in een kranteninterview over de euthanasiewet: “het is volbracht”. Deze uitspraak wekte grote ergernis op bij de Christelijke partijen. Deze uitspraak geldt bij christenen als een van de ‘kruiswoorden’ van Jezus, die hij zou hebben gesproken voordat hij aan het kruis stierf. Els Borst bood in de Tweede Kamer haar verontschuldigingen aan en benadrukte dat ze geen associatie had willen oproepen met de godsdienstige betekenis.

Heaven

Els Borst voerde strijd om (dood)zieke mensen waardig te laten sterven. Het is triest dat zij zelf door een ernstig misdrijf op een onwaardige manier is gestorven.

Els Borst, medicus in de politiek is een gemakkelijk leesbaar boek maar, soms wat taai door de gedetailleerde beschrijvingen. Het boek is een waardig eerbetoon aan Els Borst, een vrouw met grote verdiensten voor de samenleving. Het gaat veel verder dan een levensverhaal. Aan de hand van haar levensverhaal krijg je als lezer een beeld van de ontwikkeling van de gezondheidszorg van de tweede helft van de twintigste eeuw.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles