Vooruitziende blik
[Recensie] Je zult toch maar in 1998 een boek hebben geschreven dat gaat over de identiteit van Engeland en voor een deel over de immer ongemakkelijke verhouding tot het Europese vasteland. Het idee om dit boek in 2020 opnieuw uit te geven geeft gezien Brexit blijk van een alerte geest. Ten opzichte van de oorspronkelijke versie van Engeland, Engeland is een brief van de auteur toegevoegd ter gelegenheid van die gebeurtenis. Julian Barnes steekt niet onder stoelen of banken hoe hij daarover denkt.
Engeland, Engeland bestaat uit drie delen. Het eerste heet Engeland en gaat over de jeugd van hoofdpersoon Martha. Aanvankelijk is die onbezorgd. Haar “oudste” herinnering gaat over het maken van een legpuzzel van de graafschappen van Engeland. Meestal samen met haar vader die er altijd wel voor zorgde dat hij het ontbrekende stukje vond. Tot hij op een dag vertrokken bleek te zijn met een puzzelstukje. Aardige metafoor.
Dit deel is de kern van Engeland, Engeland en veruit het omvangrijkst. Hierin is Martha volwassen. Ze werkt voor een zakenman, Jack Pitman, die zijn loopbaan wil afsluiten met een monsterproject. Hij krijgt het voor elkaar om voor een prikkie het eiland Wight in bezit te krijgen en kan dan zijn plan uitvoeren, het bouwen van een themapark waarin de meest kenmerkende dingen van Engeland worden nagebouwd. Dat gaat verder dan alleen maar replica’s, ook historische gebeurtenissen worden nagespeeld. Het wordt een succes dat ten koste gaat van het origineel. Aldaar treedt het verval in. Tegelijk drijft het in zekere zin steeds verder af van het continent terwijl de replica juist toenadering zoekt.
In dit deel gebeurt veel. Martha is aanvankelijk steunpilaar van Pitman maar haar rol evolueert. De verhoudingen tussen haar en Pitman komen een paar keer op zijn kop te staan. Het leven op het eiland is cynisch. Wie niet voldoet of zich niet wil voegen wordt met een boot de zee op gestuurd om nooit meer terug te komen. Het is de cynische Martha op het lijf geschreven om die rol met verve te spelen.
Tegelijk speelt er een liefdesrelatie. Het kille kreng heeft ook behoefte aan menselijke warmte. Of iets wat daarop lijkt. Ze krijgt een relatie, aanvankelijk vooral uit een behoefte aan seksuele bevrediging, gaandeweg wordt het een soort gedoogconstructie met ups en downs. Ook deze relatie ontwikkelt zich verrassend en niet voor iedereen pakt dat goed uit.
Het derde deel heel Anglia. De naam doet al wat vermoeden en inderdaad: het land is terug bij af, het leven is eenvoudig. Tegelijk worden de tradities en oude gewoonten weer op waarde geschat. Zou Barnes hiermee weer blijk geven van een vooruitziende blik?
Engeland, Engeland heeft sterke en zwakke punten. Het eerste deel is ronduit prachtig. Geen woord te veel, mooie sfeer. Het tweede deel is wisselvalliger. Het cynisme van de roekeloze zakenman, de maniakale alleenheerser, die nog één keer een kunstje wil doen is prachtig beschreven. Net als het onderdanige gedrag, het gekonkel en de onderlinge rivaliteit van zijn medewerkers.
In dit deel gaat Barnes helemaal los. Cynisme, humor en een overdaad aan wisecracks vullen de pagina’s. Aanvankelijk is dat boeiend maar op een zeker moment slaat de verveling toe. Het is te veel van het goede en het leidt te vaak de aandacht af van het verder mooie verhaal.
Het slotgedeelte is dan weer veel rustiger, bijna sereen. Mooi om te lezen, maar als dat het lot is wat Engeland beschoren zal zijn zullen vele impulsieve Brexiteers vermoedelijk alsnog spijt krijgen als haren op hun hoofd. Maar dan is het vermoedelijk te laat.
—
Eerder verschenen op jkleest.nl
