"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Executie aan de Meppelerstraatweg

Woensdag, 5 juni, 2019

Geschreven door: Samuel de Korte
Artikel door: Karin de Leeuw

Willekeur en drama in de laatste oorlogsweken

[Recensie] Op 31 maart 1945 in de vroege ochtend werden op de Meppelerstraatweg in Zwolle vijf mannen door de Duitsers gefusilleerd. Voorbijgangers werden ongewild getuige van dit wrede actie. Het was één van de drie groepsexecuties die in die laatste weken van de oorlog werd uitgevoerd (Zwolle werd medio april bevrijd) als vergelding voor het opblazen van een spoorbrug door leden van het verzet. Het ging dus om een vergelding, waarbij mensen gedood werden die met die daad zelf niets te maken hadden..

De vijf slachtoffers waren in de weken daarvoor gearresteerd, sommigen samen met hun echtgenote, op verdenking van anti-Duitse activiteiten van heel verschillende aard en zwaarte. In alle gevallen klopte het trouwens dat zij deel namen aan verzet tegen de Duitsers.

De jonge historicus Samuel de Korte hoorde in 2017 van zijn moeder dat één van de vijf geëxecuteerden, Wilhelmus van Dijk, een familielid was. Dat bracht hem op het idee om een schriftelijk monument op te richten voor deze vijf. Hij had een voorbeeld. Over een groepsexecutie twee dagen eerder in die laatste oorlogsmaand was een boek geschreven. Een monument in materiële zin was er al. Op de executieplaats staat het. Het werd in 1963 opgericht. Een eerder monument werd vernield door vandalen. Schoolkinderen en anderen leggen bij het huidige monument jaarlijks op de laatste dag van maart bloemen. Nu heeft Samuel de Korte een boek samengesteld als een ander type monument. Daarin heeft hij vooral geprobeerd de vijf mannen van namen op een monument tot mensen van vlees en bloed te maken. Daarin is hij voor een groot deel geslaagd.

Bij Wilhelmus van Dijk moest de auteur eerste het patina verwijderen dat binnen de familie op het beeld van de oudoom terecht was gekomen. Een aantal verhalen die in de familie de ronde deden klopten niet helemaal, overigens zonder dat feiten bewust verdraaid waren. De Korte blijkt in zijn boek vakman genoeg om zich op feiten te baseren en rustig zijn archief- en literatuuronderzoek te doen alvorens zelf te schrijven.

Boekenkrant

Ik ga in deze boekbespreking niet de verhalen van deze mannen navertellen. Daar is het boek voor. De vijf mannen, Hermanus Bosch, Willem Sebel, Johannes Muller en Berend IJzerman heetten de anderen, waren in de kracht van hun leven, tussen de dertig en de midden vijftig. Er was een geridderde voormalig Nederlands militair bij en een ondergedoken lid van de parketwacht. Anderen hadden juist onderduikers en geallieerde piloten geholpen of stakende spoorwegmedewerkers aan geld geholpen. Bij weer een ander ging het om onder andere een verboden wapen, onhandig verborgen achter een stapel borden in het keukenkastje.

Vijf verschillende mannen, die elkaar grotendeels niet kenden, mannen uit de streek. De Korte heeft in zijn beschrijving ook hun gezinnen en andere naasten meegenomen. Soms wrikt daar de aanpak van een historicus die over een persoon overstijgende zaak als bezetting en verzet schrijft, met die van het betrokken familielid. Het geeft soms een wat onevenwichtige stijl. Huwelijksliedjes en verzetsdaden in een boek harmonieert niet altijd. Tegelijk: dat zijn natuurlijk wel beide kanten van een en dezelfde persoon, die uiteindelijk als één heel mens voor het vuurpeloton verschijnt. De Korte draagt het boek op aan de “vrouwen van de Meppelerstraat”. In het laatste deel van het boek, de beschrijving van wat er met alle overlevende gebeurde na de oorlog, wordt meer dan duidelijk hoe moeilijk de nabestaanden het hebben gehad en hoe de gebeurtenissen uit de oorlog de rest van hun leven hebben beheerst.

Dit boek is in eigen beheer uitgegeven (Brave New Books). Dat is een moedige daad en ik denk dat De Korte daarmee veel mensen een dienst heeft bewezen. De feiten zijn nu een keer vakkundig en met zorg op een rijtje gezet. Strikt bekeken vanuit het oogpunt van een goed-boek-produceren had ik De Korte een echte uitgever en een goede redacteur gegund. Dit boek is het waard en deze schrijver ook.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles