Een menselijk portret
[Recensie] In het boek Familie kunnen we ons allemaal herkennen want iedereen heeft familie, al zijn er helaas ook mensen die vrijwel moederziel alleen op de wereld staan. In vele hoofdstukken worden alle familieleden belicht, alleen de vaderfiguur krijgt opvallend genoeg geen apart hoofdstuk. Nadat alle familieleden ter sprake zijn gekomen, komen diverse aspecten van het woord familie ter sprake.
Je zou verwachten dat Wim Daniëls iets met het onderwerp heeft maar direct aan het begin verklaart hij: “Een op-en-top familieman ben ik niet en familieziek ben ik al helemaal niet. Maar ik vind families wel bijzonder interessant…”(p. 7).
Van die interesse mag de lezer genieten want het is een uitermate plezierig boek dat zeer gemakkelijk wegleest. Het boek begint met een historische terugblik op bloedverwantschap en graden van familie. De aard van het boek is luchtig beschouwend en speels informerend en uiteraard besteedt Wim Daniëls ruimschoots aandacht aan taalkundige aspecten. Ieder hoofdstuk besluit met een uitgebreid citaat uit de literatuur in een kader. Het boek heeft vaak een humoristische ondertoon met allerlei vrije associaties qua taal en maatschappij waardoor het lezen zeer aangenaam is. Een taalvondst als regelneef (van Wim de Bie en Kees van Kooten) komt ook ter sprake evenals families met een bepaald karakter zoals Brontë, Mann en Bach.
Ook leren we dat Moederdag sinds 1925 in ons land wordt gevierd en door de Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde werd geïntroduceerd. Vaderdag kwam wat later, in 1937, en werd – veelzeggend – door de gezamenlijke sigarenwinkeliers gepropageerd.
Bij kinderen is er aandacht voor adoptiekinderen en schaduwkinderen. Het laatste is een tweeledig begrip: een kind dat jong overlijdt of een kind dat naar een overleden broertje of zusje wordt schaduwkind genoemd. Ook allerlei varianten op de seksuele geaardheid komen ter sprake.
Er zijn ook Bijbelse verwijzingen zoals die van de verloren zoon, de bekende gelijkenis van Jezus, en de broedertwist van Kaïn en Abel. Uit onderzoeken blijkt dat dit oude verhaal van de broedermoord in bredere zin symbool staat voor menselijke verhoudingen omdat er in de broer-zus relaties sprake is van veel conflicten.
Wim Daniëls citeert veel schrijvers en liedjes want familieleden zijn een dankbaar en belangrijk onderwerp en dat geldt vooral voor de tante, volgens Simon Carmiggelt in een cursiefje “in veel families een soort rariteitenkabinet”.
Aardig is het gedicht over een actieve opa uit 1938 dat toch wel een heel ander licht werpt op het beeld dat wij van grootouders uit die tijd hebben. Waarschijnlijk was deze toen eigentijdse opa wel een uitzondering en werd hij daarom in dit gedicht vermeld maar de tekst had met enige aanpassingen ook zo in onze tijd geschreven kunnen zijn.
Hier en daar zijn er aantekeningen van ernstiger aard zoals het begrip zwarte weduwe waar de vrouw van NSB’er Rost van Tonningen wordt genoemd. Interessant is de vermelding van een in 2019 opgerichte Stichting stiefacademie Nederland voor stiefmensen.
Wim Daniels heeft aan veel gedacht en het is natuurlijk bijna onmogelijk om bij zo’n breed onderwerp niets te vergeten maar onder familiegeheimen wordt wel het boek van Astrid Holleeder ‘Familiegeheimen’ genoemd maar niet het beroemde kruidendrankje Nobeltje van Ameland. Ook mis ik het tv programma Het familiediner dat veelzeggend is voor hoe verhoudingen in families kunnen stuklopen.
Onder familiedrama’s wordt een promotieonderzoek genoemd waarin 53 families worden belicht. Hier komt ook de Kennedy vloek ter sprake (in deze familie zijn meerdere mensen op tragische wijze om het leven gekomen).
Het boek is voorzien van zwart/wit foto’s die vaak een nostalgisch karakter hebben.
Wim Daniëls is taalkundige en theatermaker en presenteerde met Huub Stapel de tv serie Op vakantie! waarin op een vergelijkbare manier als in Familie bij het fenomeen vakantie wordt stilgestaan. Beide boeken zijn zeer vlot leesbaar en daarom voor een breed lezerspubliek uitermate geschikt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
