"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Femina

Dinsdag, 15 november, 2022

Geschreven door: Jamina Ramirez
Artikel door: Jolanda Rovers

Een nieuwe geschiedenis van de Middeleeuwen, via de vrouwen die daaruit zijn geschrapt

[Column] In de tijd dat ik dit fraai vormgegeven boek las, hoorde ik ‘toevallig’ ook een aantal berichten die over een paar honderd jaar zo weer kunnen worden opgenomen in een studie als deze van cultuurhistorica Janina Ramirez (1980). Het eerste nieuwtje was dat er dit jaar voor het eerst meer vrouwen dan mannen zijn gepromoveerd aan Nederlandse universiteiten. Het zijn er weliswaar maar vijf meer, maar toch. Het tweede bericht vertelde mij dat mannen met kinderen beter beloond worden door hun werkgever dan mannen zonder kinderen, maar dat vrouwen met kinderen slechter werden betaald dan hun vrouwelijke collega’s zonder kinderen. Zij worden voor hun moederschap als het ware beboet. Vandaag, in de 21e eeuw!

Femina verhaalt chronologisch over de rol van vrouwen in de Middeleeuwen. Deze rollen hangen sterk samen met wat mannen er in die tijd uit overleverden. Kort gezegd: er zijn heel veel verhalen over mannen nodig om deze vrouwen überhaupt te vinden en te duiden. Ooit werd er door mannen zelfs ‘femina’ in de kantlijn gekrabbeld als een tekst door een vrouw was geschreven, waarmee het als minderwaardig werd aangeduid. Of, zoals we lezen in Femina, terwijl we in de dertiende eeuw bij de katharen zijn aangeland:

“Als we ons tot de bronnen wenden om op zoek te gaan naar individuele vrouwen, lijken de woorden van een kenner van de katharen te gelden: ‘Zij waren het stille geslacht in deze periode van de menselijke geschiedenis en om hen te leren kennen moet je door de ogen kijken van mannen, die zelf niet altijd de waarheid konden zien.'”

En hiermee vat Ramirez voor mij het hele boek wel samen. Veel ontdekkingen die ooit zijn gedaan, waren gekleurd. Totdat de hedendaagse wetenschap en technieken feitelijk inzicht geven in herkomst, gender, leeftijden et cetera. Met nieuwe ontdekkingen tot gevolg. DNA-onderzoek is nu zo geavanceerd dat eerdere inzichten herzien kunnen worden. Niet altijd tot tevredenheid van de aanhangers van de patriarchale aannames. Zacht uitgedrukt.

Boekenkrant

Dan Hildegard van Bingen. Zij was in de 12e eeuw een toonaangevende geleerde, theoloog, visionair, musicus, taalkundige, kunstenaar en wetenschapper. Zij liet zich niet schrappen. Haar muziek wordt nu nog gespeeld. Ramirez: ‘Haar muziek is uniek, evocatief, experimenteel, uitzonderlijk. Haar beelden fascineren, verbijsteren en bestormen de ogen met psychedelische kleuren, vormen en composities. Hildegard gebruikte alle via haar zintuigen beschikbare middelen om haar begrip van het bestaan te verkennen.’ En dan verwijst Ramirez naar de cover van het boek. Het is een bewerking van een illustratie van Hildegard. Een visioen: illluminatie uit haar boek Scivias. Een prachtige cover. Maar… al lezende verdween deze illustratie precies daar waar ik het boek al die tijd had vastgehouden. Alsof de vrouwen uit de Middeleeuwen opnieuw werden geschrapt. Laat dit niet gebeuren! Ramirez eindigt dan ook met de volgende oproep: ‘Ieder van ons maakt deel uit van de steeds veranderende gang van de geschiedenis. Het is onze verantwoordelijkheid te bedenken hoe die volgens ons moet worden vastgelegd en herinnerd.’

— 

Voor het eerst verschenen op Bazarow