De columns van Frank van Wezel in de Eerste Wereldoorlog
[Recensie] In de mobilisatiejaren van de Eerste Wereldoorlog is Frank van Wezel getrouwd, onderwijzer, Amsterdammer, en politiek links georiënteerd. Door een noodwet worden mannen tot de leeftijd van 29 jaar onder de wapenen geroepen. Vaarwel burgerlijke leventje. Frank raakt verzeild in de voor hem onbegrijpelijke orders en tegenorders van het leger, en vindt het maar niets. Frank van Wezel is creatief van geest en besluit om een serie met avondbulletins te schrijven die gepubliceerd worden door een linkse krant.
Volksopstootjes
Eén van de eerste columns die verschijnt, vertelt over volksopstootjes en over de soldaten die met geweer en bajonet tegen de eigen bevolking worden ingezet. Onder deze soldaten was iemand die zich had voorgenomen om niet te schieten en niet in te grijpen tegen de eigen burgers die razen van de honger en van ellende niet kunnen rondkomen. Uitgerekend deze brave soldaat krijgt vanuit het oproer een baksteen tegen zijn hoofd gegooid. Uit woede en reflex haalt hij uit met zijn bajonet, en steekt de burger diep in de buik. De soldaat is er kapot van, en probeert de familie van de zwaargewonde financieel te ondersteunen. Heel de emotie en de hulp aan de familie ontgaan de legerleiding.
Columns
De columns van Frank van Wezel worden druk gelezen en becommentarieerd, en komen ook onder de ogen van de legerleiding. Er wordt een onderzoek ingesteld naar wie de schrijver kan zijn, en menig soldaat uit de lichting van de “opgeroepen burgers” wordt als verdachte gezien door het leger wegens ondermijning van de krijgstucht. Ze werden één voor één opgepakt, verhoord, bestraft om een voorbeeld te stellen, maar de dader blijft de legerleiding door de vingers glippen.
Straffen
Intussen gaan de avondbulletins door en menig bevelvoerder vindt een uitgebreide beschrijving van zichzelf terug in de landelijke pers. Zelfs een kolonel moet het ontgelden en ziet zichzelf omschreven als een hoge officier die marcheert als een haan die stront aan zijn poten heeft. De bevolking vindt het prachtig, maar de legerleiding wil er korte metten mee maken en zet de jacht in. Frank van Wezel wordt als een verdachte gekenmerkt en moet op het bureau komen om zich te onderwerpen aan een verhoor. Frank hoort de beschuldigingen aan, en draait de discussie om: “Heeft u bewijs dat ik de schrijver ben? Zo niet dan zal ik niet antwoorden op uw beschuldigingen.”
De legerleiding is zeer geïrriteerd en besluit Frank van Wezel zwaar te straffen voor zijn houding. Celstraf, demotie, en overplaatsing naar de frontlijn langs de zuidelijke grens tussen Nederland en België. Intussen houden zijn Amsterdamse collega’s hem op de hoogte en de avondbulletins gaan onverminderd door. De legerleiding die dacht eindelijk de dader te hebben, moet met lede ogen aanzien hoe er bulletins verschijnen over situaties in het noorden van het land terwijl hun vermoedelijke dader kwartierarrest uitzit in het veldleger in het zuiden van het land, onder slechte hygiënische toestanden.
Krijgsraad
Als de straffen er op zitten voor Frank van Wezel, meldt hij zich weer bij het legeronderdeel waar hij werd opgeroepen. Intussen komt ook zijn dossier voor de krijgsraad. Niemand kan bewijzen dat hij de schrijver van de avondbulletins is, maar hij wordt toch gestraft. Niet vanwege bewijs, maar vanwege zijn onbuigzame houding naar zijn beschuldigende meerderen. En Frank is niet de enige die op deze wijze een oor aangenaaid wordt.
Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog eindigt ook de mobilisatie in Nederland. Van Wezel wordt door een collega getipt hoe hij de regels op een obscure manier kan gebruiken om zo snel mogelijk uit dienst te treden en terug te kunnen keren naar het burgerlijke getrouwde leven.
Historisch inkijkje
Frank van Wezel’s roemruchte jaren is een boek uit de oude doos. Een boek dat meer is dan een leesboek, omdat het een historisch inkijkje geeft in de mobilisatiejaren van 1914 -1918 van ons vaderland. Een aanrader voor op de boekenplank. Maar koopt u dan wel de prettiger leesbare uitgave. Ik heb zelf de uitgave uit 1928 van Querido’s Uitgeverij èn de uitgave van de A.M. de Jong Omnibus 1960 van De Arbeiderspers. Uit ervaring kan ik vertellen dat die tweede uitgave een stuk prettiger leest door het modernere ‘bijgeschaafde’ taalgebruik, plus door het ingekorte verhaal.
Wat zeker de moeite waard is om te vertellen, is dat er aan dit boek Frank van Wezel’s roemruchte jaren een andere bundel voorafging: Aantekeningen van een landstormman. U raadt het al, dat gaat over de columns die in die tijd verschenen over het mobilisatieleger. Voor de sentimentele verzamelaar is het hebben van beide uitgaven iets wat u niet mag nalaten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
