… of Frida’s wilskracht?
“Haar schilderkunst legde namelijk haar ware interesse bloot en die lag niet bij een ideologie, maar bij haar eigen lijden. (pag. 124)”
[Recensie] Zelden ben ik het zo oneens geweest met een roman die ik toch goed en mooi geschreven vind. Het gaat om Frida’s pijn, van de Kroatische journalist en schrijver Slavenka Drakulić. In haar prachtige en aangrijpende door Hilde Schraa vertaalde roman beschrijft ze het leven Frida Kahlo (1907–1954). Veel van het leven van deze beroemde Mexicaanse kunstenaar is wel bij het grote publiek bekend. Als jong meisje werd ze getroffen door kinderverlamming aan haar rechterbeen, als jonge vrouw van achttien raakte ze zwaargewond bij een busongeluk. Ze startte tijdens haar lange ziekbed na het ongeluk met schilderen. Een paar jaar later leerde ze de twintig jaar oudere en al beroemde schilder Diego Rivera kennen, in het boek consequent ‘de Maestro’ genoemd en trouwde met hem op 22-jarige leeftijd. Kahlo verwierf wereldfaam met haar schilderijen, maar ook door haar opvallend uiterlijk; ze kleedde zich doorgaans in bonte creaties, gebaseerd op de klederdracht van Mexico – en haar opvallende levensstijl. Ze was minnares van revolutionair en Stalin rivaal Lev Trotski, ze was overtuigd communist en steunde waar ze kon de zaak van de arbeiders. In 1954 overleed ze, ze was net een paar dagen 47.
Uiteindelijk zou ze wat bekendheid betreft haar beroemde man ver overtreffen. Was ze aanvankelijk ‘de vrouw van Diego Rivera’, nu is het net andersom en spreekt men over haar man als ‘de man van Frida Kalho’. Op de tentoonstelling Frida Kahlo & Diego Rivera, A Love Revolution, die momenteel nog te zien is in het Cobramuseum in Amstelveen, is snel vast te stellen waarom. Rivera maakte onder andere enorme muurschilderingen waarin hij de sociale strijd portretteerde. De stijl is sociaal realistisch, de heroïek spat er vanaf. Door de grootte van de muurschilderingen (in de tentoonstelling zijn er een aantal op ware grootte door middel van afdrukken gereproduceerd – erg mooi gedaan) , is het indrukwekkend om naar te kijken, maar wat uitvoering en thematiek betreft achterhaald en voorspelbaar. Al die revoluties en de arbeidersstrijd, we weten wat ervan gekomen is: niet de vrijheid voor de arbeiders, maar letterlijke dictaturen van het proletariaat waarin arbeiders niks te zeggen hebben. Gedateerd.
Dan het werk van Frida. Ik had al vele afbeeldingen van haar werk gezien, maar kon ze nu voor het eerst zelf bekijken. Kahlo schilderde voornamelijk over haar eigen leven, vooral zelfportretten (tachtig in totaal) waarin ze meestal te zien is in een van haar vele fleurige jurken, soms met een voorwerp, soms met een aapje. Daarnaast zijn er portretten van Diego en andere mensen om haar heen, zoals haar zus, een enkele keer een stilleven. Ze spaart zichzelf niet, soms toont ze zichzelf op de meest onaantrekkelijke manier, of schildert ze over haar nare momenten in haar leven, zoals over haar miskraam. Door het ongeluk kon ze geen kinderen baren. Haar schilderijen zijn raadselachtig, in een doordringende kleurige stijl. ‘Surrealistisch’ (André Breton) liet ze haar schilderijen niet noemen, mijn schilderijen zijn ‘autobiografisch’ zegt ze in de roman van Drakulić. Haar werken maken nog steeds grote indruk.
Drakulić vertelt het leven van Kahlo met precisie. In minder dan 180 pagina’s kom je alles te weten over Kahlo. Het boek leest als een biografie, maar dat is het niet. Er staat ‘roman’ op de cover en Drakulić vertelt het verhaal hoe het had kunnen zijn. Het is haar ‘Kahlo’, haar interpretatie van het leven en werk van Kahlo en dat is fascinerend leesvoer, niet op de laatste plaats omdat het zo mooi is geschreven. In het boek wisselen diverse stijlmiddelen elkaar af: er zijn biografische beschrijvingen, beschouwingen over de doeken van Kahlo, citaten van de schilder (mogelijk letterlijk geciteerd uit haar brieven en autobiografische notities). Hoofdstukken zijn er niet. Er is helaas geen verantwoording, waardoor we niet weten hoe Drakulić te werk is gegaan.
Het centrale thema in het boek, de titel verwijst er al naar, is pijn. Drakulić vertelt het levensverhaal van Kahlo aan de hand van pijn: pijn die Frida als jong kind had met haar been dat maar niet goed groeide, de gevolgen en zware pijnen van het ongeluk waarvan Frida nooit helemaal herstelde, de martelgang in de jaren daarna, met tientallen operaties, behandelingen en het dagen van korsetten in alle vormen en maten en van allerlei materiaal, die haar wrakkige lichaam bij elkaar moesten houden. Uiteindelijk verloor Frida haar rechterbeen, het moest worden geamputeerd. Pijn was er ook over de ingewikkelde relatie met de promiscue Riviera die van vreemdgaan een haast dagelijkse routine maakte. Toch gaat het boek meer over de fysieke pijn.
“De gedachte dat gezonde mensen hun lichaam door de bank genomen niet voelen fascineerde haar. Wanneer ze het wel voelen, wanneer ze zich van hun lichaam bewust worden, is dat meestal een slecht teken. […] Als je je hele leven ziek bent, voel je je als een gevangene die levenslang in eenzame opsluiting zit (pag. 67/68).”
Als je Drukaluc’s boek leest kun je alleen nog maar groter respect voor Kahlo krijgen. De strijd die zij moest voeren om te komen waar is ze gekomen, met haar zieke lichaam als permanente tegenstander, is zonder meer bewonderingswaardig.
Zonder pijn was ze geen kunstenares geworden, is de stelling van de roman. Dat is erg gedurfd. Natuurlijk klopt het dat Kahlo per toeval aan het schilderen en tekenen sloeg tijdens haar ziekbed na het ongeluk. Maar een andere toevallige gebeurtenis had haar daar ook kunnen brengen. In de ongedurige en opstandige jonge vrouw die Frida was, zat altijd een kunstenaar zou je ook kunnen zeggen, iemand met een ongekende drang om zich te uiten. Misschien was haar kunst anders geweest, zeker, maar om het allemaal toe te schrijven aan pijn en lijden, daarmee doe je Kalho tekort. Vervang op vele plaatsen in het boek pijn en lijden door wilskracht, en de roman krijgt een hele andere lading. Nu maakt Drakulić Frida een slaaf van de pijn, de allesbepalende factor in haar leven. Maar misschien was het wel de enorme wilskracht van Frida om die pijn te weerstaan. Daarom: ‘Frida’s wilskracht’.
Toch is Derakulics’ boek belangrijk. Het leest als een ode aan mensen die ondanks de pijn of andere tegenslagen in hun leven bereiken wat ze willen. Het boek is voor zowel mensen met een lichamelijke beperking als mensen die dat niet hebben, een bron van inspiratie om door te gaan en het onmogelijke te proberen. Frida Kahlo laat in deze mooie roman van Slavenka Drakulić zien dat het kan. Dat wil niet zeggen dat je leven dan over rozen gaat, zeker niet. Het verdriet was groot, maar Kahlo heeft ook de fantastische kanten van het leven (liefde, vriendschap, romances, carrière, roem en succes) meegemaakt. Zonder wilskracht was haar dat niet overkomen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
De tentoonstelling Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution is nog tot en met 26 september te zien in het Cobramuseum in Amstelveen.
Vanaf 10 oktober tot en met 27 maart is in het Drents Museum Viva la Frida! – Life and art of Frida Kahlo te zien, een grote overzichtstentoonstelling over Frida Kahlo.
Op 6 september is Orlando-uitgever en literatuurkenner Ingrid Meurs te gast bij DLVAlive. Ze praat dan over het werk en leven van Frida Kahlo naar aanleiding van de roman Frida’s Pijn.
