Komt niet goed uit de verf
[Recensie] Het is soms best lastig om een boek zelfstandig te beoordelen, soms ontkom je er niet aan. Spaar de spotvogel van Harper Lee is een absolute topper. Van het qua publicatiedatum tweede boek van haar, Ga heen, zet een wachter was het niet de bedoeling dat het zou worden uitgebracht. Haar uitgever wees het af en met het manuscript is lange tijd niets gedaan. Jaren later bleek dat het bewaard is gebleven en kwam het alsnog tot publicatie. Er is veel kritiek op dit boek, maar die richt zich vooral op de ontheiliging van Atticus Finch, de hoofdpersoon uit haar grote succes. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het ook op andere punten minder scoort, maar is het daarmee dan een slecht boek? Ja, als je het tegen elkaar afzet, dat valt wel mee als je het op zichzelf beoordeelt.
Waar gaat het over? Hoofdpersoon is Jean Louise Finch, beter bekend onder haar bijnaam Scout. Zij studeert al een tijdje in New York en bezoekt af en toe haar vader in Maycomb, nu voor de vijfde keer. Vanaf de aankomst wordt al duidelijk dat zij het benepen stadje is ontgroeid. Scout is wereldser geworden en heeft moeite om te aarden, ook al is het maar voor even. Zij voelt er weinig voor om te voldoen aan de regeltjes die de plaatselijke mores opleggen. Ook ziet zij op tegen het beoogde huwelijk met Henry Clinton, de beoogde opvolger van haar vader. Het zou haar dwingen om in Maycomb te blijven, niet iets om naar uit te zien.
De grootste klap is er als zij erachter komt dat haar vader bijeenkomsten bijwoont waar onverholen racisten het woord voeren en nauwelijks tegenspraak krijgen. Het beeld van haar vader valt in duigen. Oom Jack, broer van haar vader, tracht een en ander uit te leggen. Scout is niet overtuigd. De breuk met haar familie en haar geboorteplaats is aanstaande na een fikse ruzie met haar vriend en later met haar vader. Maar komt het ook zover?
Interessante thema’s. Een jonge vrouw is haar vertrouwde omgeving ontgroeid. Het beeld dat zij van haar vader heeft blijkt achterhaald en behoeft bijstelling. Het onverholen racisme dat in Maycomb nog heel gewoon is. Het meest spannende is het enorme verschil van mening met hoe daarmee om te gaan. Scout is van mening dat gelijke rechten altijd moeten gelden. Haar vader en oom denken daar genuanceerder over. De negerbevolking (ze worden nu eenmaal negers genoemd) moet van ver komen en om ze dan nu al met allerlei verantwoordelijkheden te belasten zou wellicht te vroeg zijn. Misschien zou het wel averechts werken.
In bepaalde opzichten heeft Ga heen, zet een wachter misschien wel meer te bieden dan het heiligverklaarde maar wel wat eendimensionale Spaar de spotvogel. Toch komt dat niet goed uit de verf. De focus ligt voor een belangrijk deel op de liefdesverhouding tussen Scout en Henry. De toon die Harper Lee daarbij hanteert past eerder bij een matig meisjesboek dan bij een roman voor volwassenen. Het staat in schril contrast met de hoogwaardige discussie tussen vader en dochter aan het einde.
Het taalgebruik is wisselvallig. Die kinderlijke toon wordt afgewisseld met sterke zinnen als:
“ik vraag me af of je ogen en oren weleens meer dan bij vlagen contact met je hersens maken.”
De opbouw is ook niet erg logisch. De terugblikken op haar jeugd zijn goed geschreven en boeiend maar verschijnen nogal plompverloren. Het slotstuk valt ook tegen. Je krijgt het gevoel dat Harper Lee niet goed wist hoe ze er een eind aan moest breien. Het is niet alleen een konijn uit een hoge hoed, het contrast met hetgeen daarvoor is gebeurd is te groot en heeft iets ongeloofwaardigs.
Ga heen, zet een wachter heeft goede intenties, de opzet is veelbelovend maar de uitwerking is matig. Het gevoel blijft hangen dat als er wat meer energie in was gestopt door de auteur of door een redacteur het een meer dan acceptabele roman zou zijn geworden. Zoals het nu is kan het niet wedijveren met haar grote succes.
—
Eerder verschenen op JKleest.nl
