Symbool voor nieuwe doelen
[Recensie] Dit boek vertelt hoe een ‘gewoon’ meisje symbool kon worden voor idealen waarmee zij tijdens haar leven niets te maken had, terwijl haar eigenlijke heldendaad vergeten raakte. De Belgische Gabrielle Petit groeide op in een internaat dat ze op haar zestiende verliet om in Brussel dienster te worden. Ze ging na de Duitse inval in België in 1914 naar Engeland, waar de Britse inlichtingendienst haar aanwierf en als spionne terugstuurde. ‘Ik ben niet langer waardeloos,’ schreef ze trots. Dat haar informatie belangrijk bleek, maakte haar overmoedig en in 1916 lokte de Duitse contraspionage haar in de val. Ze schreef op de muur van haar cel: “Ik weiger mijn gratieverzoek te tekenen om de vijand te tonen dat ik mijn voeten aan hem veeg.” Vlak voor de executie zei ze: “U zult zien hoe een Belgisch meisje sterven kan.”
De Schaepdrijver beschrijft de heldenstatus van Gabrielle: een maagd, een onberispelijke verloofde, een hardwerkend gewoon meisje, maar ook het meesterbrein van een gigantisch spionagenetwerk. Volgens de auteur zijn dit de mythen die bij een heldenstatus horen, en was Gabrielle in werkelijkheid een flirt, een slons en een drama queen, verliet ze haar banen met ruzie en had ze zelfmoordgedachten. Iemand uit een aan lager wal geraakte voorname familie die status terug wilde winnen. Dit deed ze met het spionagewerk, dat verdienstelijk en dapper was, maar bescheiden van omvang en kort van duur. Het maakte haar een nationale heldin en zo gedenkt sinds 1923 een Brussels standbeeld haar. Zo’n heroïsche opsteker kon het sombere België, dat in een morele crisis verkeerde, na de oorlog goed gebruiken.
Gabrielle stond in de Tweede Wereldoorlog opnieuw symbool voor het verzet, maar naarmate ‘sterven voor het vaderland’ geen ideaal meer was en België de behoefte aan een nationaal verhaal en aan eigen helden verloor, raakte haar oorspronkelijke heldendom in de vergetelheid. Volgens de auteur functioneert haar verhaal nu anders. Zo gebruikte een Belgische extreemrechtse beweging Gabrielle in een campagne tegen de ‘immigranteninvasie’, werd ze in 2016 bij haar honderdste sterfdag vergeleken met de Amerikaanse burgerrechtenactiviste Rosa Parks en stond ze na de terroristische aanslagen in Brussel in 2016 voor “noodzakelijk verzet tegen obscurantisme en stompzinnigheid”. Nog steeds een symbool, maar voor nieuwe doelen. Dit boek is een analyse van de betrekkelijkheid van nationaal heldendom, en dus veel meer dan een biografie.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
