Actief en dienstbaar leven
[Recensie] “Gandhi is gevormd voor het leven zelf” en hij had dat leven – van gewone mensen – lief en kwam er gedurende heel zijn leven op unieke wijze voor op. Daarin is hij solidair met hen die lijden onder het leven vanwege ongelijkwaardige maatschappelijke verhoudingen die door de politieke situatie van dat moment worden gesteund.
Het boek Gandhi is een biografie met thematische bijlagen en beschrijft het politieke activisme en de spiritualiteit van Gandhi en wil deze twee met elkaar verbinden. Tal van interessante citaten illustreren de bondig geschreven tekst waarin vooral de vele feiten domineren. Het boek volgt in de verschillende hoofdstukken de levensloop en activiteiten van Gandhi: zijn jeugd in India, zijn rechtenstudie in Londen, zijn betrokkenheid bij ontwikkelingen in Zuid-Afrika en tenslotte zijn langdurige periode in India waar hij in 1948 door een extremistische hindoe is vermoord.
Vernieuwend in zijn tijd is de aandacht voor en de nadruk op geweldloos verzet die Gandhi omschrijft als “de kracht die is geboren uit waarheid en liefde”. Hij ziet zijn politieke en maatschappelijke tegenstander niet als vijand die bestreden moet worden maar als een ‘misleide vriend’. Zo is Gandhi zijn leven lang maatschappelijk betrokken is geweest en wilde hij in zijn denken, schrijven en spreken mensen mobiliseren om de weg van gerechtigheid en gelijkwaardigheid te gaan. In zijn tijd werden Indiërs en zwart gekleurde mensen in Zuid-Afrika achtergesteld en hadden zij geen gelijke rechten. Opvallend is dat Gandhi alleen opkwam voor de Indiërs omdat hij deze hoger achtte dan de zwarte bevolking. Daarin is hij tijdgebonden achteraf gezien.
Indigo
In zijn vaderland India kwam hij op voor boeren die gedwongen werden indigo te verbouwen. De overheid kon niet op tegen de massale geweldloze protesten tegen de landeigenaren en ging overstag. Beroemd zijn de zoutmarsen, gericht tegen de belasting op zout, die Gandhi organiseerde en waarmee hij invloed uitoefende. Ook bouwde hij scholen en ziekenhuizen en zette zich in voor een betere verhouding tussen hindoes en moslims langs de weg van verzoening. De huidige spanningen tussen deze religies zijn dus al vele jaren oud. In India speelde het Engelse kolonialisme in zijn tijd nog altijd een grote rol in zijn tijd en Gandhi streed op geweldloze wijze voor onafhankelijkheid van zijn land. Hij had aandacht voor de relatie tussen kaste en religie, voor oorlog en vrede, voor de positie van de arbeidende klasse en de economische verhoudingen.
Een Indiase krant karakteriseert Gandhi in 2019 als “…het geweten van de natie en de man met het grootste morele gezag van de moderne geschiedenis” (p. 210). Die inspiratie heb ik in dit boek niet helemaal terug kunnen vinden. Het verhaal is nogal feitelijk en benoemt veel grote en kleinere gebeurtenissen. De diverse citaten van Gandhi en anderen verlevendigen de tekst wel maar door de vrij compacte stijl van schrijven gaan de grotere spirituele lijnen – waar Bax juist wel naar streeft – wat schuil achter de feiten.
Elisabeth Bax studeerde geschiedenis en maatschappijleer aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en studeerde af in de sociaal-culturele wetenschappen. Zij maakte reizen naar India, kwam zo op het spoor van Gandhi en maakte studie van hem.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
