De vroege paranoïa aan het woord
[Recensie] Het thema van de Boekenweek was in 2015 waanzin. Daardoor werd deze Gekkenpraat van W.F. Hermans, een posthume uitgave van verhalen, gedichten en essays plots brandend actueel. Maar eigenlijk kan dat van alle werken van W.F. Hermans gezegd worden, aangezien zijn scherpe stijl en zijn verontrustende verhalen universeel zijn.
Zoals gezegd is Gekkenpraat een allegaartje van geschriften van Hermans, met een focus op zijn vroege werken. We vangen onze lectuur aan met essays en korte verhalen die hij schreef in zijn middelbareschooltijd. In de inleiding van Hermansspecialist Willem Otterspeer vernamen we al dat het vroegste werk van Hermans heel wat van zijn kenmerkende stijl bevat. De lezer kan dat alleen maar beamen. In een verhaal zoals Vacantie (de oude spelling moeten we er helaas wel bijnemen) weerklinkt immers de eenzaamheid en de absurditeit van zijn latere novelle Het behouden huis. Ook Hermans’ lovende woorden over Edgar Allan Poe in het essay Thrillers biedt een inkijk op zijn literaire voorbeelden. Dat geldt eveneens voor andere essays over Camus, Multatuli, Céline en Kafka.
De gedichten van Hermans vormen een aangename afwisseling in de bloemlezing, maar verstoren soms wel het ritme van de verhalen en de essays. Die laatste twee sluiten inhoudelijker namelijk meer bij elkaar aan. Hoewel Hermans geen bekend dichter is en vrij klassieke gedichten produceerde, heeft hij ook duidelijk talent voor poëzie. Verwacht echter geen liefdespoëzie of bevlogen lyriek, maar veeleer gebalde, klassieke verzen waarin de oorlog een grote aanwezige is.
Hermans blijft toch op z’n best wanneer we zijn verhalend proza lezen. Hoewel hij in deze vroegere verhalen aanzienlijk meer beschrijvingen gebruikt, is het stuk voor stuk beklijvend proza. Zijn verhalen van tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals Atonale en Loo-Lee zijn misschien wel het meest indrukwekkend. In deze verhalen staat de voortdurende spanning tussen natuur en machine centraal. Wie denkt dat het ene boven het andere uit zal stijgen, heeft het echter mis. Zowel de natuur als de machines zijn nefast voor de mens. Wie niet erkent dat onze wereld chaotisch is, houdt zichzelf immers voor de gek.
Het bekendste verhaal uit dit boek is waarschijnlijk de novelle Het behouden huis (eerder ook apart uitgegeven). In dit verhaal verkeert het hoofdpersonage, een soldaat, in de illusie dat hij even tot rust zal komen in een verlaten huis. Het omgekeerde is echter waar: de oorlog is onontwijkbaar en breek ook uit in het bizarre huis. Wie ook maar iets wil begrijpen van hoe de oorlog invloed heeft gehad op Hermans’ werk, is gebaat bij het lezen van deze novelle.
Toegegeven, niet iedereen zal Gekkenpraat graag lezen. Van de lezers wordt enige vertrouwdheid met het werk van Hermans verwacht en ook de oude spelling vergemakkelijkt de lectuur niet altijd. Maar voor wie na De donkere kamer van Damokles of Onder professoren hunkert naar meer, kunnen we dit boek zeker aanraden.
Eerder verschenen op Cutting Edge
