"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Geloof en bijgeloof op zee

Zondag, 3 april, 2022

Geschreven door: Graddy Boven
Artikel door: Henk Slechte

Fantastische en bizarre vertellingen over de oceaan

[Recensie] Schippers namen geestelijke verzorgers mee aan boord, maar het ruige scheepsvolk had zijn eigen ideeën. Omdat de zeeman zich geconfronteerd zag met situaties die hij niet begreep, lag bijgeloof op de loer. Dat maakte het leven van de verzorgers niet gemakkelijk; bij rampen kregen zij vaak de schuld en werden zelfs overboord gegooid. Ook geeft Boven aandacht aan fantastische en bizarre zeemansverhalen, zoals de mythe van de Vliegende Hollander over schipper Van der Decken: omstreeks 1600 op reis naar Oost-Indië lukte het niet Kaap de Goede Hoop te ronden. Hij besloot dan maar een verbond met de Duivel te sluiten, waarmee zijn schip gedoemd was tot eeuwig ronddolen op zee. Ieder schip dat passeert, wacht de ondergang.

Omdat veel verhalen door de eeuwen heen zijn afgebeeld, zijn ze in het geheugen van iedere generatie geprent. De illustraties in dit boek komen uit collecties wereldwijd, en hebben verhelderende bijschriften. De illustratie is een ijzersterke kant van dit mooi uitgegeven boek. De auteur, conservator van het Marinemuseum in Den Helder, vertelt ook over de haast mythische status van zeehelden uit de 17de en 18de eeuw. Een echte zeeheld stierf in een zeeslag of op zijn minst aan boord. Hij kreeg een praalgraf in een kerk en werd vereeuwigd op portretten, allegorische schilderijen en historieprenten.
Opmerkelijk genoeg ook als hij op zee was omgekomen maar niet door heldhaftig gedrag. De admiraal die thuis in zijn eigen bed overleed, kreeg die eer niet. Al zijn er uitzonderingen zoals Van Kinsbergen die in zijn bed in Apeldoorn stierf. Waarom hij toch de titel zeeheld kreeg en werd begraven in een praalgraf, wordt helaas niet verteld. En Jan van Speijk kreeg een praalgraf voor het opblazen van een kanonneerboot bij Antwerpen, hoewel dat achteraf geen heldendaad blijkt te zijn geweest. Waarom het geen heldendaad was vertelt Boven niet. Volgens sommigen was het propaganda, volgens anderen zelfmoord en volgens een recente maar door Boven niet in de literatuurlijst opgenomen studie van Ronald Prud’homme van Reine een wanhoopsdaad van een depressieve jongeman met een minderwaardigheidscomplex, die was geobsedeerd door de koning en het zeeheldendom, en een verkeerd begrepen voorbeeld volgde.

Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine

Dans Magazine