"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Gerber

Vrijdag, 26 mei, 2023

Geschreven door: Friedrich Torberg
Artikel door: Nico Voskamp

Bint, der Deutscher Variante

[Recensie] Een piekfijne schoolroman hebben we hier, met alle onmiskenbare elementen. Er is een deprimerend bunkerbetongrijs schoolgebouw. Er zijn kale, totaal onverwarmde klaslokalen met niet-ergonomische, keiharde houten banken. Er is een breed scala aan moeilijk te bevatten, taaie leerstof. Er worden vrijwel alleen leerboeken gebruikt die zijn opgesteld in uitgestorven talen. Er zijn nerveuze, uit alle poriën zwetende leerlingen die vertwijfeld pogen geen beurt te krijgen, wat altijd mislukt. Er is de underdog, de kwetsbare leerling: Kurt Gerber. En er is De Leraar, Kupfer.

Doet dat denken aan Bint, dé iconische schoolroman uit 1900 die de horreur van het Nederlandse schoolleven in karige bewoordingen onvergetelijk op de kaart zette? Mij wel. Het is dus onvermijdelijk te ontkomen aan een keuringsdienst van waarde-vergelijking. Die is kort: de geschiedenis van de hoofdpersoon in dit boek is vele malen gruwelijker dan die in Bint.

Kwaadwillende leraren
Schuldig daaraan zijn vooral de leraren in dit verhaal. Zonder uitzondering zijn die kwaadwillend en gefrustreerd door hun eigen kleurloze bestaan, waardoor ze voortdurend hun woede, ergernis en superieure kennis over de weerloze leerlingen uitstorten. Vanzelfsprekend gaat dat niet zachtzinnig. De leraren bezitten rudimentaire en vaker nog, totaal ontoereikende pedagogische vaardigheden en ook wat betreft inlevingsvermogen zijn ze zuinig bedeeld.

Zoals in ‘Bint’ De Bree de terrorleraar was, zo is in ‘Gerber’ professor Kupfer dat. Gerber moet naar school. Hij weet niet precies wat hij moet verwachten, maar als hij van medeleerling Hobbelmann hoort wie zijn leraar gaat zijn, verbleekt hij:

Boekenkrant

“’Kom op, wie is het?’
‘God Kupfer!’
Kurt kromp ineen, zijn hoofd schoot naar voren. Hij voelde het bloed naar zijn gezicht schieten. Een seconde later had hij de verbouwereerde Hobbelmann vastgepakt en schudde hij hem door elkaar: ‘Wat zeg je daar? Wie?
Het was algemeen bekend dat professor Kupfer niet erg over Kurt Gerber te spreken was, hoewel hij nog nooit aan hem had lesgegeven – maar deze heftige reactie maakte zo’n komische indruk dat iedereen in lachen uitbarstte. Daardoor hervond Kurt zijn zelfbeheersing. Hij liet de naar lucht happende Hobbelmann los, sloeg overdreven hard met zijn hand op de bank en riep pathetisch uit: ‘Eindelijk gaat mijn innigste wens in vervulling!’”

Kurts schooltijd wordt een oorlogsgebied
Het zal de lezer niet verbazen dat Kurts schooltijd een oorlogsgebied wordt waar geen seconde veiligheid voor de leerlingen heerst. Toch is er evenmin echte bevrediging voor de vernederingen veroorzakende Kupfer. De twee zijn aan elkaar gewaagd, trachten elkaar te overtroeven, wat Torberg in zinderende dialogen piekfijn weet te vangen. Torberg schreef het boek uit eigen ervaring. Hij doorliep als tiener het Duitse Realgymnasium, en putte voor deze debuutroman uit zijn eigen ervaringen. In 1927 zakte hij voor zijn eindexamen, traumatisch genoeg. Toen hij een jaar later toch nog slaagde, en een carrière begon als journalist, schreef hij meteen ook maar Gerber, waar hij zijn eigen angsten en gevoelens van de schooltijd in stopte. Zo te lezen waren die behoorlijk realistisch.

Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies