Toespraken die de wereld hebben veranderd
[Recensie] Het boek Gesproken geschiedenis bevat 84 korte en lange(re) toespraken of gedeelten daarvan die “… iedereen moet kennen” volgens de auteur Simon Sebag Montefiore. Van hem verscheen eerder dit jaar het prachtige historische overzichtswerk Jeruzalem.
De hier gebundelde toespraken bevatten “het beste en het slechtste” en Montefiore aarzelt niet om ze “sublieme literatuur” te noemen. Van een aantal toespraken mag dat zeker worden gezegd maar er zijn toch ook tamelijk veel van middelmatige kwaliteit.
Al de toespraken worden voorafgegaan door een algemene inleiding waarin de auteur een beschouwing geeft over retorica, de speechschrijver, verspreiding, stijl en het aantal toehoorders dat met een toespraak is bereikt.
Iedere toespraak wordt afzonderlijk ingeleid met zinvolle historische achtergrondinformatie over de spreker en de context waarin de toespraak is gehouden.
Er zijn actuele toespraken zoals die van John Boyega die op 3 juni van dit jaar sprak bij een demonstratie van Black Lives Matter na de moord op Georges Floyd in de Verenigde Staten. Het is een fel en activistisch verhaal, begrijpelijk na een dergelijk schokkende gebeurtenis die veel woede opriep.
Ook de toespraak van Trump tijdens de verkiezingscampagne van 2015 is actueel te noemen. Het is een onsamenhangend verhaal in uiterst simpele taal en korte, bijna staccato-achtige zinnen. Het gaat veel over hemzelf en zijn rijkdom en het feit dat Amerika hem nodig heeft. Hier klinken voor het eerst de woorden die we nog steeds – tot vervelens toe – tegenkomen: “Make America great again”.
Op een andere manier maar niet minder actueel is de toespraak van Greta Thunberg voor de Verenigde Naties in 2018 waarin zij een dringend appèl doet om nu echt te handelen vanwege de acute dreiging van de klimaatcrisis.
Onder de noemer ‘Verzet’ staat de toespraak van Churchill op 13 mei 1940 waarin hij de beroemde woorden “bloed, gezwoeg, zweet en tranen” spreekt. Churchill is goed vertegenwoordigd in dit boek en komt vier keer voor.
Even bekende woorden zijn van Marten Luther King “I have a dream” die hij spreekt voor een menigte van 250.000 mensen in 1963. De hele toespraak heeft een profetisch gehalte en staat dan ook onder het kopje “Dromers”.
Ook een toespraak van Michelle Obama is onder deze noemer geplaatst. Het is haar geïmproviseerde toespraak voor meisjes van een Londense school waarin zij hen aanmoedigt om iets van hun leven te maken. Zij vertelt hier ook over in haar boek Mijn verhaal.
Bij de aanvaarding van het ambt van president spreekt Mandela verbindende woorden die een belofte en opdracht inhouden: “Het moment voor het overbruggen van de kloven die ons hebben verdeeld, is daar. De tijd om te bouwen ligt voor ons”, pag 77. Zijn toespraak staat onder het kopje ‘Vrijheid’.
Barack Obama spreekt bij de aanvaarding van het presidentschap de legendarisch geworden woorden “Yes we can”. Retorisch sterk is dat deze woorden zes keer in zijn speech terugkeren. Ook zijn verhaal is profetisch te noemen en doet vanuit de hoop een beroep op ieders inzet voor het gemeenschappelijk welzijn.
John F. Kennedy’s woorden “Vraag niet wat uw land voor u kan doen; vraag wat u kunt doen voor uw land” zijn ook beroemd geworden. Het is toch wel ironisch dat zijn toespraak onder het kopje ‘Fatsoen’ is geplaatst. Onlangs las ik Weirdo’ in het Witte Huis en daar kwam ook zijn persoonlijke levensstijl ter sprake. Kennedy bleek een eersteklas rokkenjager te zijn die er geen geheim van maakte dat hij van sex hield; hij kwam daar op nogal platvloerse wijze voor uit.
Prachtig zijn de woorden van de 16-jarige Malala die in 2013 een aanslag van de Taliban overleefde en geen haat predikt maar droomt van gerechtigheid.
Van heel andere aard is de toespraak van Oliver Cromwell die in 1653 door het parlement wordt weggestuurd. Het is een tirade waarin hij iedereen de huid volscheldt.
Onder ‘Vredestichters’ vinden we een aantal indrukwekkende verhalen zoals dat van president Sadat van Egypte die in 1977 naar Jeruzalem komt en voor de Knesset zijn wens van duurzame vrede en gerechtigheid uitspreekt. “We streven werkelijk naar vrede en we heten jullie werkelijk en oprecht welkom om met ons samen te leven in vrede en veiligheid”, pag 210. Heel terecht dat deze toespraak is opgenomen.
Ook Yitzak Rabin komt onder het kopje ‘Vredestichters’ voor wanneer hij in 1993 in het Witte Huis spreekt waar hij onder leiding van Clinton met Arafat van de PLO het vredesverdrag tekent. “Genoeg bloed en tranen” zegt hij en zijn wens om samen te leven illustreert hij met een citaat uit Prediker 3, over de tijden van ons leven.
Indrukwekkend zijn ook de woorden van Mohamed El Bachiri over een ‘jihad van liefde’ wiens vrouw bij een aanslag in 2015 in Brussel omkwam. Hij schreef het gelijknamige boekje waarin hij een overstijgende houding van verzoening inneemt. Zijn toespraak is misschien wel het hoogtepunt uit dit boek.
Van volkomen tegengestelde aard zijn de woorden van Heinrich Himmler in 1943 waarin hij aankondigt “het Joodse volk zal worden uitgeroeid”, pag 242. Montefiore noemt dit “zonder twijfel het boosaardigste geval uit de geschiedenis”.
Arnon Grunberg sprak op 4 mei van dit jaar bij de nationale dodenherdenking op de Dam en noemt herdenken “… een manier om aan te geven wie je níet wenst te zijn, maar wie je toch meent te kunnen worden”, pag 249. Zinvolle woorden die onder het kopje Goed en kwaad’ op hun plaats zijn. Zijn beschrijving van het leed in concentratiekampen is indrukwekkend. Het refereert aan zijn boek Bij ons in Auschwitz.
Onder de noemer ‘Profeten’ staan woorden van Mozes op de berg Sinaï, de zaligsprekingen van Jezus en de oproep van Mohammed op het gezicht naar de Heilige Moskee te wenden.
Zoals te verwachten is deze bundel uiterst gevarieerd al zijn verreweg de meeste toespraken ‘goed’ te noemen gezien hun positieve strekking, al is het literaire gehalte natuurlijk wel uiteenlopend.
Een boeiend boek dat een interessante kijk op de geschiedenis biedt!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
