Een meeslepend drieluik
[Recensie] De auteur (geboren in 1971) is een Israëlische docent Creatief schrijven en publiceerde tot nu toe een vijftal romans en een verhalenbundel waarvan deze, zijn laatste, tot nu als enige in het Nederlands vertaald is. Deze roman bestaat in feite uit drie afzonderlijke novellen van ongeveer 100 pagina’s die op verschillende manieren met elkaar verbonden zijn. Zo hebben ze alle drie de vorm van een bekentenisverslag achteraf, voor een advocaat, voor een werkgever, voor zichzelf. De thematiek is gefundeerd op het Bijbelse gegeven van het paradijs en de erfzonde.
Het paradijs en erfzonde
In het begin van de geschiedenis der mensheid was er het paradijs waar het leven goed en gelukkig was. Maar in die ideale wereld pleegden Adam en Eva op aandrang van de verderfelijke slang ook de eerste en ergste aller zonden die ertoe leidde dat God de mensheid uit Eden verdreef. Voortaan moesten de mensen in een wereld vol ziekte, onzekerheid en ellende in het zweet huns aanziens zien te overleven. De hoofdpersonen in de drie verhalen uit de bundel ondergaan de gevolgen van het leven in een niet-paradijselijke wereld en begaan als met de erfzonde besmette mensen noodzakelijkerwijs elk hun eigen zonde, met verre van aangename gevolgen. De auteur koppelt de gebeurtenissen in de verhalen nadrukkelijk (door de titel van het derde verhaal die, bij het origineel, ook de titel van de bundel is) aan een legende uit de Talmoed. Het gaat hierbij om het verhaal van vier geleerden die de hof van Eden binnentreden. Slechts een van hen keert terug, een sterft, een wordt krankzinnig en een derde valt van zijn geloof.
Het is verleidelijk om de drie mannelijke hoofdpersonen van de verhalen als degenen te zien die het paradijs binnengingen en niet terugkeerden (een sterft, een ander wordt gek van liefde en de derde valt van zijn geloof) ook al lijkt de auteur in het laatste verhaal duidelijk te maken dat het geslacht er niet toe doet. Op die manier zouden de betrokken vrouwen (het gaat in elk van de verhalen om problematische heteroseksuele liefdesrelaties) ook de rol van de geleerden kunnen spelen. In dat geval zou Chelli uit het laatste verhaal de rol van de enige geleerde spelen die terugkeerde uit de boomgaard des Heren (en inderdaad beleeft ze in een soort hallucinatie een bezoek aan een soort paradijs in de vorm van een trancefeest).
Spelletjes
Uit het voorgaande blijkt dat Esko Nevol dol is op spelletjes, kruisverwijzingen en symboliek. Af en toe waan je je in een spiegelpaleis. Al lezende stuit je op veel bermbommetjes en plotselinge wendingen als in de beste thrillers. De drie verhalen zijn door die techniek op allerlei manieren met elkaar verbonden. Soms lijkt het verband weinig voor te stellen en is het niet meer dan een spel (personages uit een verhaal keren als bijfiguur in een ander verhaal terug), andere keren gaat het verband dieper en draagt de parallel bij aan de gezamenlijke thematiek van de drie verhalen (de rol van de vaders die voor vrijwel alle personages traumatisch is).
Thematiek
De thematiek van de bundel is uiteraard nauw verbonden met de legende van de geleerden in de fruitboomgaard (paradijs) waar de auteur zo nadrukkelijk naar verwijst. De mens is feilbaar en leeft niet in ideale omstandigheden. Hij en zij zijn gevoelig voor verleidingen, vooral in de liefde, waaraan ze in hun zwakte geen weerstand kunnen bieden, hoe rampzalig, en deels voorspelbaar de gevolgen ook zijn. In alle drie verhalen is er sprake van het ontstaan van een ongeoorloofde liefde (overspel, liefde voor een veel jongere ondergeschikte) die tot ernstige gevolgen leidt. De auteur ziet deze gebeurtenissen, zo lijkt het, als een onvermijdelijk gevolg van onze feilbaarheid en zwakte. De onzekerheid over wat de ander (zowel de partner als het nieuwe liefdesobject) denkt en voelt, de twijfel over en het gebrekkige inzicht in de eigen motieven, de miscommunicaties, de zwakte ten opzichte van de eigen verlangens, alles leidt tot keuzes die alleen maar tot, soms onomkeerbare, ellende, kunnen leiden. De mens moet ermee leren leven dat hij zwak is en soms met goede bedoelingen, soms gedreven door egoïsme en wellust, verkeerde beslissingen neemt.
Stijl
De verhalen zijn meeslepend, met korte zinnen, die (in de prima vertaling van Hilde Pach) een hoge leessnelheid toelaten. Ik moest mezelf dwingen om het boek af en toe weg te leggen, bang om te veel meegesleurd te worden en dingen te missen. De beschrijvingen van de personages zijn steeds raak, zoals deze van het raadselachtige, onvoorspelbare en manipulatieve meisje Mor:
“[…] ze heeft zo’n blik, die ze in de eerste seconde op je vestigt en die maakt dat je haar tegen een muur wilt drukken, en in de volgende seconden wordt hij neergeslagen met de verlegenheid van een leerlinge van een orthodoxe meisjesschool en maakt dat je haar voorgoed wilt beschermen tegen iedereen die haar tegen een muur wil drukken.”
Titel
De Italiaanse en Nederlandse vertalingen hebben titels die anders zijn dan de oorspronkelijke Hebreeuwse. Van het origineel is de titel gelijk aan die van het derde verhaal. De Italiaanse vertaler legt met de titel Le vie del Eden, De wegen van Eden, duidelijker het verband met de legende uit de Talmoed dan de oorspronkelijke zou doen voor niet-Joodse lezers. De Nederlandse titel is de vertaling van de door de Israëlische uitgever voorgestelde Engelstalige titel Inside Information. Deze lijkt minder geslaagd omdat het verband met de legende (en dus de thematiek) ontbreekt.
Nevo heeft een meeslepende en rijke bundel geschreven waar je als lezer nog lang mee bezig kunt zijn. Het personage van Mor uit het openingsverhaal is onvergetelijk. De eerste twee verhalen zijn het sterkst, het derde lijkt vooral geschreven om de andere twee met elkaar te verbinden en is daarmee iets te expliciet en uitleggerig naar mijn smaak. In ieder geval biedt deze bundel een boeiende leeservaring die zeer nieuwsgierig maakt naar het andere werk van deze auteur.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
