Helende effecten van de geest op het lichaam
[Recensie] Karl-Heinz neemt elke dag naast zijn normale medicijnen een dikke, naar vis ruikende, witte pil en een heldergroen drankje met sterke lavendelgeur. Hij zet er telkens hetzelfde nummer van Johnny Cash bij op: Help me. De pil en het drankje zijn placebo’s, dat weet Karl-Heinz. De echte medicijnen slikt hij om afstoting van zijn getransplanteerde nier te voorkomen. Het zijn pillen met nare bijwerkingen, maar door conditionering met placebo’s en het ritueel kan hij met een veel lagere dosis toe.
Het is een van de voorbeelden die de Britse wetenschapsjournalist Jo Marchant opvoert in haar boek Gezond verstand, de wetenschap van geest en lichaam, over de effecten van de geest op het lichaam en het benutten van die effecten in de geneeskunde. De reguliere wetenschap heeft niet genoeg aandacht voor die effecten gehad, zegt zij, en mede daardoor kon het idee van helende gedachten of overtuigingen worden gekaapt door allerhande alternatievelingen. Marchant laat de wetenschap spreken “om de geest te redden uit de klauwen van de pseudo-wetenschap”.
Voor haar boek ging Marchant de hele wereld over, op zoek naar interessante ontwikkelingen op het gebied van placebo-onderzoek, van hypnose en de rol van de hersenen binnen de immunologie tot mindfulness en de wonderlijke genezingen in Lourdes. Zij sprak met de wetenschappers achter het onderzoek en met mensen als Karl-Heinz die er baat bij gehad lijken te hebben. Dat maakt het boek levendig, maar draagt ook het risico van vertekening in zich: de betrokken onderzoekers zijn nogal optimistisch over hun resultaten en van minder tevreden proefpersonen horen we weinig. Gelukkig geeft Marchant na de gesprekken een objectievere bespreking van de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek. Wie echter zelf die onderzoeken er op naslaat, komt regelmatig toch voor verrassingen te staan.
Slordig
Slechte sociale omstandigheden in je jeugd kunnen van grote invloed zijn op je gezondheidstoestand in latere jaren, ook al stijg je stevig op de sociale ladder. Als onderbouwing haalt Marchant een Deense studie met geadopteerde kinderen aan. Hun gezondheid als vijftigplusser hangt sterker samen met de sociale klasse van hun biologische vader dan die van henzelf of hun adoptiefvader. Marchant mist dat de adopties direct na de geboorte plaatsvonden en het effect hooguit indirect via een genetische link kan lopen, iets wat de onderzoekers in het artikel zelf opmerken.
Een ander voorbeeld is het onderzoek van de Italiaanse cardioloog Casiglia. Onder hypnose konden proefpersonen hun hand veel langer in ijswater houden dan zonder hypnose. De opzet blijkt echter nogal zwak, met slechts twintig deelnemers die konden weten welke uitkomst gewenst was. Bij de ijswaterproef onder hypnose stelde Casiglia de deelnemers continu gerust, bij de proef zonder hypnose werden ze aan hun lot overgelaten. Zegt dit dus eigenlijk wel iets over hypnose?
Slordigheden? Of laat Marchant haar oor te veel hangen naar haar gesprekspartners? Critici komen sowieso maar mondjesmaat aan het woord in het boek (in het slothoofdstuk mogen ze wel gehakt maken van homeopathie en reiki). Samen met de persoonlijke interviews en haar eigen ervaringen, ontkom je moeilijk aan de indruk dat Marchant net iets te graag positieve resultaten wil zien. In het hoofdstuk over hypnose verzucht ze: “In het algemeen concluderen de meta-analyses meestal dat er te weinig kwaliteitsonderzoek is om duidelijke conclusies te trekken over de voordelen, of welke technieken het best werken. Voor een outsider als ik is het doorspitten van de gegevens een frustrerende ervaring.”
Of het boek redelijk afdekt wat er zoal onderzocht wordt op dit gebied, vind ik mede daardoor moeilijk in te schatten. Mij viel wel op dat ‘onze’ Wim Hof ontbreekt, terwijl zijn claims en het wetenschappelijk onderzoek naar zijn methode er uitstekend tussen zouden passen.
Gezond verstand is zeker geen straf om te lezen en het zet je beslist aan het denken over hoe lichaam en geest op elkaar kunnen inwerken, maar van een ervaren wetenschapsjournalist had ik eigenlijk wel iets degelijker werk verwacht. Verdere straf zou men zich nog kunnen besparen door het oorspronkelijke Engelse boek, Cure, te lezen: er staan flinke slordigheden in de vertaling. Een politieagent valt 12 kilometer naar beneden, terwijl dat 40 voet was. En een ‘wafer’ die bij een processie in Lourdes wordt rondgedragen is een wafel geworden in plaats van een hostie…
—
Eerder verschenen in Skepter
