"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Grens van het Romeinse rijk

Woensdag, 18 juli, 2018

Geschreven door: Evert van Ginkel
Artikel door: Vera Weterings

De limes in Zuid-Holland

[Recensie] Zuid-Holland was een paar duizend jaar geleden onderdeel van het Romeinse Rijk. De erfenis van deze overheersing heeft veel resten achtergelaten in ons land. De Romeinse limes is de voormalige noordgrens van het Romeinse Rijk, die dwars door Nederland loopt van Katwijk aan Zee tot Millingen aan de Rijn. De Romeinse Limes is een bijzonder stuk erfgoed, dat Nederland deelt met onder andere Groot-Brittannië en Duitsland. Waar men al jaren bezig is de limes op de UNESCO Werelderfgoedlijst te krijgen, geniet deze in Nederland de laatste jaren steeds meer bekendheid.  De eerste stap naar een plekje op de UNESCO Werelderfgoedlijst werd gezet in 2011, toen de toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bekendmaakte dat hij de Romeinse limes ‘uitzonderlijk en universeel van waarde’ vindt en dat deze daarom een nominatie verdient. Om zo’n nominatie om te zetten in een daadwerkelijke plaatsing, dient een nominatiedossier te worden opgesteld. In dat nominatiedossier wordt omschreven wat de unieke en uitzonderlijke waarden zijn van het gebied. Daarnaast wordt in kaart gebracht welke gebieden exact tot het Werelderfgoed zullen behoren. Voor de limes in Nederland gaat het daarbij waarschijnlijk niet om een aaneengesloten gebied, maar om een verzameling losse terreinen. Volgens de laatste planning wordt het nominatiedossier in 2020 ingediend, waarna in 2021 de Werelderfgoed Commissie zijn beslissing neemt.

Op dit moment is de Romeinse Limes al wel het grootste archeologische monument van Nederland, ook al is niet iedereen daarvan op de hoogte. In dat kader worden diverse projecten ondernomen om de Romeinse limes, die grotendeels verborgen ligt onder de grond, zichtbaar te maken voor het grote publiek. Eén van die projecten is het boek Grens van het Romeinse Rijk. De limes in Zuid-Holland, dat qua opbouw heel erg lijkt op de voorganger van de Gelderse provincie uit 2016: Grens van het Romeinse Rijk. De limes in Gelderland van Paul van der Heijden. In het nieuwe boek over de provincie Zuid-Holland wordt op gelijksoortige manier de Romeinse geschiedenis in de provincie beschreven aan de hand van plattegronden, foto’s en reconstructietekeningen van de verschillende forten, villa’s, tempels, wegen, schepen, sieraden, gebruiksvoorwerpen en andere zaken die de Romeinen in onze streken achterlieten.

Het boek ontsluit op deze manier recente wetenschappelijke inzichten over de Romeinen en stimuleert de lezer op pad te gaan en de Romeinse erfenis zelf te ontdekken in de vele musea, oudheidkamers, parken, zorginstellingen en monumenten die in het boek naar voren komen aan de hand van prachtig illustratiemateriaal. Rik Janssen, gedeputeerde cultureel erfgoed van de provincie Zuid-Holland, kan zich daar in vinden. Hij ontving bij de boekpresentatie in het Rijksmuseum van Oudheden op vrijdag 16 maart het eerste exemplaar. Janssen:

“Het boek draagt bij aan de bescherming en het behoud van ons cultureel erfgoed. Zeker voor de Limes is dat belangrijk, want het is wel het grootste archeologisch monument van Europa, maar er is boven de grond nog maar weinig van te zien. Al komt daar gelukkig de laatste jaren snel verandering in, mede door de fantastische inzet van alle vrijwilligers, stichtingen, ondernemers en gemeenten aan de netwerktafel van de erfgoedlijn Limes.”

Boekenkrant

In het boek hebben auteurs Van Ginkel en Vos het historische verhaal over de Romeinen in Nederland perfect vervlochten met de hedendaagse zichtbaarheid in het landschap en het archeologisch onderzoek dat op diverse plekken in Zuid-Holland werd uitgevoerd. Zo is er bijvoorbeeld aandacht voor Forum Hadriani, waarvan de resten onder een Voorburgs stadspark liggen, wat twee eeuwen geleden object was van de eerste wetenschappelijke opgraving in Nederland. Maar de meeste aandacht gaat uit naar Valkenburg. Nergens in Nederland is een Romeins grensfort zo compleet opgegraven als daar, waar de sporen van de nabijgelegen weg nieuwe inzichten hebben opgeleverd over techniek, infrastructuur en logistiek, net als het befaamde Kanaal van Corbulo, de eerste gegraven waterweg van Zuid-Holland.

Daarbij is het leuk dat in het boek ook de lijn van het verleden naar het heden wordt doorgetrokken en dat met illustraties en bijbehorende passages wordt stilgestaan bij de vele monumenten die ons in Zuid-Holland herinneren aan de Romeinse tijd. Zo is er bijvoorbeeld aandacht voor het kunstwerk van Frank Halmans die in opdracht van de gemeente Leiderdorp een aluminium ‘eettafel’ maakte met Romeins, Merovingisch en hedendaags tafelgerei. Een ander voorbeeld is de reconstructie van een houten Romeinse brug bij het Kanaal van Corbulo. Of neem bijvoorbeeld de vier replica’s van Roemeinse mijlpalen die werden opgegraven in Wateringsveld en nu staan opgesteld aan het Oosteinde in de Nieuwe wijk in Den Haag.

Behalve dat de Romeinen aan de basis stonden van de hedendaagse wegen en ons veel meer brachten, wordt in dit boek duidelijk dat ze nog overal om ons heen zijn: niet alleen in musea, maar ook in diverse monumenten in ons straatbeeld. Grens van het Romeinse Rijk. De limes in Zuid-Holland is dan ook niet alleen een rijkelijk geïllustreerde introductie in de geschiedenis van de Romeinse geschiedenis van Zuid-Holland, maar neemt de lezer ook mee op pad en nodigt deze uit om in de provincie de diverse Romeinse herinneringen te komen bekijken. Kortom, het boek is een aanrader voor jong en oud, want geschiedenis is van alle tijden.

Eerder verschenen op Hereditas Nexus