Mensen missen de betekenis van het grote verhaal
[Recensie] In Grootse dromen schrijft André Nusselder over hoe mensen tegenwoordig in de tijdgeest staan. Grote verhalen, zoals religie of nationalisme, zijn weggevallen. Toch hebben mensen niet genoeg aan het consumentisme dat daardoor ontstaat. Het spelen van huisje, boompje, beestje en het heel erg goed hebben, materieel gezien, is niet genoeg.
Wat mensen missen is betekenis en dat uit zich door het zoeken naar een identiteit, het zichzelf zijn. Dat is nu het grootste verhaal van deze tijd, volgens Nusselder. Ook gemeenschap en het verlangen naar vrijheid is belangrijk voor de hedendaagse mens. De auteur onderzoekt met het levensverhaal van voetballer Mephis Depay hoe religie in deze tijd toch nog wat betekenis kan toevoegen.
In vier delen stipt het boek vier dromen aan: de droom van het ego, dromen van genot, dromen van vrijheid en dromen van de ziel.
De maatschappij van egoïsme en abstracte wetten geeft volgens Nusselder de mens niet het gevoel tot een gemeenschap te behoren. Sigmund Freud haalt hij aan, die ligt aan de basis van het theoretiseren over het ego. Deze psychotherapeut meent dat de driften in dienst komen te staan van het zelfbeeld. Ze kunnen daarbij worden beteugeld, maar ook ontsporen. De moderne mens wil dat laatste niet laten gebeuren.
Het ego stuit op grenzen, en het genot kan niet ten koste gaan van anderen, vervolgt Nusselder. Dat geeft een ongemakkelijk gevoel. Ook hier beroept de auteur zich op Freud als aanjager van de theorie over het verlangen, en het beheersen van de driften.
Volgens de filosoof Hegel, die ook vermeld wordt, is de mens op zoek naar meer dan erkenning van de gelijkwaardigheid van personen, die nogal abstract is. De mens heeft de ander nodig om zich aan te spiegelen als een vrije persoon. Dat komt tot stand door strijd, zoals tussen meester en slaaf. Hij ziet een hogere vorm van vrijheid door een affectieve (zedelijke) vorm van gemeenschap, waarbij het gaat om ‘structuren die het individu overstijgen en tegelijk door het individu bemiddeld worden’.
De cultuur wordt neurotisch, aldus Nusselder, doordat zij in een droom van universele vrijheid blijft steken.
De onttovering van de wereld, zegt Nusselder, door wetenschap en technologie, leidt ontegenzeggelijk tot vooruitgang en de gewenste vermindering van bijgeloof, waar geen redelijk denkend mens tegen kan zijn. Alleen heeft de mens meer nodig dan alleen redelijke vooruitgang. Niet alles is beheersbaar en er is een andere, poëtische taal nodig. In dat kader werkt hij ook het verhaal van het leven van Memphis Depay uit, als een (levend) gedicht. Het gedicht gaat volgens hem voorbij aan het starre beeld van Depay zelf als stervoetballer en celebrity.
Nusselder sluit af met een omvangrijk notenapparaat, literatuurlijst en register. Geleerden die hij aanhaalt zijn bijvoorbeeld Freud, Hegel, Kant, Elias, de Dalai Lama, Fukuyama, Habermas, Levinas, Kierkegaard en Weber.
Het boek is integer geschreven, maar valt soms wel wat in herhaling. De verschillende dromen zijn niet verschillend genoeg beschreven. Het lijkt een soort reclame voor Memphis Depay, waarbij herhaling natuurlijk de kracht van de reclame is. Toch is het een aangenaam boek.
André Nusselder (1969) is filosoof en docent onderwijs en technologie. Hij publiceerde eerder Interface Fantasy (onder redactie van Slavoj Iszek) en The surface effect. In 2021 verscheen bij Boom zijn eerste Nederlandstalige werk, Meer dan de wens alleen, genomineerd voor de Socratesbeker 2022.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
